Umur Özer

17.yüzyıl Avrupa’sı, din savaşlarıyla şekillenmiş ve siyasal otoritelerin giderek merkezileştiği bir geçiş dönemine sahne olmuştur. Bu dönemde askeri organizasyon, salt bir savaş aracı olmanın ötesine geçerek devlet yapısının temel unsurlarından biri haline gelmiştir. İsveç Kralı Gustavus Adolphus da, mezkur dönüşüm sürecinde öne çıkan figürlerden biri olarak, savaşın yürütülüş biçimini hem teknik hem yapısal düzeyde değiştiren reformlar gerçekleştirecektir. Gustavus Adolphus’un liderliği, sadece İsveç’i bölgesel bir güç konumuna taşımasıyla değil, aynı zamanda savaşın örgütlenme tarzında kalıcı etkiler yaratmasıyla dikkat çeker. Hafif topçuların etkin kullanımı, piyade-hüsar koordinasyonu, subay eğitimi ve merkezi disiplin anlayışı onun reformlarının temel taşları arasında yer almıştır. Bu bağlamda Adolphus, modern savaşın kurumsal ve operasyonel temellerini atan isimlerden biri olarak değerlendirilir. Otuz Yıl Savaşları esnasında sahneye çıkan Gustavus Adolphus, yalnızca bir askeri reformcu değil; aynı zamanda Protestan inancının siyasal temsilcisi olarak da konumlanmıştır. Onun mücadeleleri, dini saiklerle şekillenen bir ittifak siyasetini ve ideolojik meşruiyet arayışını da içinde barındırır. Binaenaleyh Adolphus’un askeri mirası, teknik yeniliklerin ötesinde, erken modern devletin oluşum sürecine yaptığı katkılarla birlikte ele alınmalıdır. Avrupa’da Din, Devlet ve Savaş: Gustavus Adolphus’un Çağı 17.yüzyıl başlarında Avrupa, derin bir dini ve siyasi parçalanmışlık içerisindedir. Reform hareketlerinin ardından Katolik ve Protestan topluluklar arasındaki gerilim yalnızca mezhep farklılıklarına değil, aynı zamanda siyasal egemenlik mücadelelerine de dayanmaktadır. Bir tarafta Katolik Kutsal Roma İmparatorluğu, diğer tarafta ise Protestan hanedanlıklar ve prenslikler kendi inanç ve çıkarları doğrultusunda ittifaklara yönelmiş durumdadır. Bu ahval, 1618’de başlayan ve Otuz Yıl Savaşları olarak bilinen yıkıcı sürecin de zeminini teşkil edecektir. Otuz Yıl Savaşları başlangıçta, Bohemya’daki Habsburg yönetimine karşı Protestan soyluların başkaldırısı olarak ortaya çıkmıştır. Ancak kısa sürede, dini kimliklerin siyasal çıkarlarla örtüşmeye başlamasıyla, çatışma bir iç isyan olmaktan çıkarak kıta genelinde bir güç mücadelesine dönüşmüştür. Katolik Habsburglar ile onlara karşı duran Protestan prenslikler, yalnızca teolojik ayrımlar temelinde değil; ekonomik kaynaklar, vergi yetkisi ve bölgesel hakimiyet üzerinden de bir rekabete girişmiştir. Mezkur dönemde İsveç, Baltık bölgesinde güç kazanmaya çalışan bir krallık hüviyetindedir. Gustavus Adolphus tahta geçtiğinde ise ülkenin dış politikası, savunma merkezli ve sınırlı kaynaklara dayalı bir çizgide seyretmektedir. Ancak Adolphus, kısa sürede orduyu yeniden yapılandırarak İsveç’i saldırgan ve etkili bir aktöre dönüştürecektir. Bu vetirede Baltık deniz ticaretinin denetimi, Alman prenslikleri üzerindeki nüfuz mücadelesi ve Protestanlığın hamiliği, İsveç’in dış politikadaki öncelikleri haline gelecektir. İsveç’in Otuz Yıl Savaşları’na doğrudan müdahalesi 1630 yılında gerçekleşmiştir. Bu adım, yalnızca dini bir dayanışmayla değil; aynı zamanda İsveç’in güneydeki ekonomik ve stratejik çıkarlarıyla da ilintilidir. Adolphus’un Almanya’ya askeri müdahalede bulunması, Protestan cepheyi güçlendirmenin ötesinde, İsveç’in kıta siyasetine yön verme arzusunun bir tezahürüdür. Nitekim bu müdahale, savaşın seyri üzerinde belirleyici bir etki yaratacak ve Gustavus Adolphus’un sadece kuzeyin kralı değil, yeni Avrupa düzeninin aktif bir kurucusu olarak da anılmasına zemin hazırlayacaktır. Askeri Reformlar ve Taktiksel Yenilikler Gustavus Adolphus’un en kalıcı miraslarından biri, ordunun yapısal ve işlevsel açıdan köklü biçimde yeniden düzenlenmesidir. Bu bağlamda geleneksel ağır zırhlı süvari ve piyadeye dayanan Orta Çağ tipi askeri yapıdan uzaklaşılarak; hareket kabiliyeti yüksek, koordineli ve ateş gücüyle desteklenen bir ordu modeli geliştirilmiştir. Adolphus'un gerçekleştirdiği düzenlemelerin temel unsurlarından biri ve belki de en önemlisi , topçuluk alanında yaptığı yeniliklerdir. Gustavus, topçuların savaş alanında sabit bir mevzide beklemesi yerine, piyadeyle birlikte hareket eden, hafif ve seyyar topların kullanımını yaygınlaştırmıştır. Bu yaklaşım, ateş gücünün doğrudan çatışma hattına taşınmasını sağlayarak, düşman birliklerinin hareket kabiliyetini kısıtlamıştır. Ordu organizasyonunda ise, birlikler küçük taburlar haline getirilmiş ve her tabur piyade, süvari ve topçu unsurlarını içerecek biçimde düzenlenmiştir. Bu sayede, birimlerin birbirleriyle daha hızlı ve etkili iletişim kurması, manevralarını uyumlu gerçekleştirmesi mümkün kılınmıştır. Ayrıca, subayların eğitimi ve disiplin üzerinde de titizlikle durulmuş, liyakat esasına dayalı rütbe sistemi getirilmiştir. Böylece, askeri hiyerarşide beceri ile yetkinlik öncelik kazanmış ve profesyonel bir ordu yapısı ortaya çıkmıştır. Öte yandan, Gustavus Adolphus’un askeri stratejisi, esnekliği ve hızlı tepki verme yeteneğini esas almıştır. Bu sayede ağır zırhlı birliklerin hantallığından kurtulan ordu, hızlı saldırılar ve ani manevralarla düşmanın zayıf noktalarını hedef alabilmektedir. Bu da, savaş alanında üstünlük sağlamada yeni bir paradigma oluşturmuştur. Son olarak, Gustavus’un askeri yaklaşımında dini motivasyonun da önemli bir yeri vardır. Kendini Protestanlığın savunucusu olarak konumlandırması, askerlerde moral / mücadele azmini artırmış ve savaşın ideolojik bir muaraza olduğu bilincini pekiştirmiştir. Bu durum, ordunun sadece teknik donanımıyla değil, aynı zamanda inançla da güçlendirilmesine olanak tanımıştır. Breitenfeld ve Lützen Muharebeleri Gustavus Adolphus’un askeri dehası, Otuz Yıl Savaşları’nın en kritik anlarından olan Breitenfeld ve Lützen muharebelerinde belirgin bir biçimde kendini göstermiştir. Bu bağlamda 1631 yılında gerçekleşen Breitenfeld Muharebesi, İsveç kralının yaptığı askeri reformların ve taktiksel yeniliklerin savaş alanındaki ilk büyük gösterimi olmuştur. Kutsal Roma İmparatorluğu’nun geleneksel, ağır zırhlarla donatılmış ve hantal ordusuna karşı, Gustavus hareket kabiliyeti yüksek, disiplinli ve ateş gücüyle desteklenen taburlardan oluşan bir orduyla meydan okumuştur. Bilhassa piyade, süvari ve topçunun entegre kullanımı savaşın seyrini değiştirmiş; hareketli topçular ve esnek piyade taktikleri, düşmanın sayısal üstünlüğünü kırmıştır. Bu zafer yalnızca Protestanların moralini yükseltmekle kalmamış, aynı zamanda İsveç’in ve Gustavus’un Avrupa’da önemli bir güç olarak kabul edilmesini sağlamıştır. Bir yıl sonra, yani 1632’de gerçekleşen Lützen Muharebesi ise, İsveç adına zaferle sonuçlanmış olsa da Gustavus Adolphus'un son savaşı olmuştur. Breitenfeld'in ardından Habsburg ordusu, İsveç’in ilerleyişini durdurmak üzere toparlanmış ve savaş, Kasım ayının zorlu hava koşullarında cereyan etmiştir. Savaşın ilk etabında, düşmanın merkezden gerçekleştirdiği süvari hücumu karşısında zorlanan ordusunu, en ön hatta komuta eden Gustavus, tüm bu olumsuzluklara rağmen hareketli piyade ve süvarinin koordinasyonunu sürdürmüş ve askerlerin moralini yüksek tutmaya çalışmıştır. Savaşın kaotik ortamında kral, imparatorluk askerleriyle bizzat girdiği bir çatışmada hayatını kaybetmiş ancak buna rağmen astlarının başarılı sevk ve idaresi sayesinde İsveçliler galebe çalmıştır. Ölümü İsveç ve genel olarak Protestan cephesinde derin bir boşluk yaratmış olsa da, onun başlattığı askeri reformlar ordunun dağılmasını önlemiş ve İsveç’in savaş alanındaki varlığı devam etmiştir. Yukarıda bahsini geçirdiğimiz iki muharebe, Gustavus Adolphus’un salt askeri becerilerini göstermekle kalmamış; modern savaşın temel unsurlarını da şekillendirmiştir. Breitenfeld’de uygulanan hızlı manevra ve disiplinli ateş gücü, Lützen’de ise liderlik ve stratejik esnekliğin önemi net bir biçimde ortaya çıkmıştır. Bu deneyimler, sonraki yüzyıllarda Avrupa ordularının örgütlenme ve savaş biçimlerine doğrudan etki yapmış, Gustavus Adolphus’un mirası modern askeri doktrinin temel taşlarından biri olarak kabul edilmiştir. Miras: Modern Ordunun Temelleri ve Gustavus Adolphus’un Tarihsel Konumu Öncelikle, ordunun profesyonelleşmesi fikri, Gustavus'un reformlarıyla kurumsal bir niteliğe kavuşmuştur. Askeri birliklerin düzenli eğitime tabi tutulması, disiplinin liyakat temelinde sağlanması ve komuta kademesinin teknik bilgiye dayalı olarak yapılandırılması, sonraki yüzyıllarda Prusya ve Fransa gibi büyük güçler tarafından da örnek alınmıştır. Adolphus’un hareketli topçuluk anlayışı, ateş gücünün taktiksel etkinlik içinde kullanılmasına dair yeni bir düşünce biçimi geliştirmiş ve savaşın kaderini belirleyen unsurun yalnızca süvari hücumları değil; iyi koordine edilmiş ateşli birlikler olduğunu göstermiştir. Onun mirası yalnızca teknik alanda değil, ideolojik düzeyde de etkili olmuştur. Kendini Protestan dünyanın koruyucusu olarak konumlandırması, dinin askeri meşruiyet üretiminde nasıl bir rol oynayabileceğini göstermiş; bu yönüyle modern çağda ideolojik savaşların zeminini hazırlayan figürlerden biri olarak değerlendirilmeye başlanmıştır. Bu bağlamda İsveç’te neredeyse kutsal bir konuma yerleştirilmiş, hem ulusal kahraman hem de “Tanrı'nın seçilmiş kralı” olarak simgeleştirilmiştir. Avrupa tarihinin genel akışı içinde bakıldığında, Gustavus Adolphus’un konumu hem bir askeri reformcunun ötesindedir hem de salt bir hükümdarın sınırlarını aşmaktadır. Onun getirdiği düzenlemeler, savaşın örgütlenme biçimini dönüştürmüş; aynı zamanda erken modern devletin askeri temelli merkezileşme sürecine ivme kazandırmıştır. Binaenaleyh Gustavus Adolphus, 17. yüzyılın karmaşık siyasal ve dini ortamında ortaya çıkmış; ancak etkileri yüzyıllar boyunca hissedilmiş "dönüştürücü bir figür" olarak değerlendirilmelidir. Konuya dair daha fazla bilgi edinmek isteyenlere Theodore Ayrault Dodge'dan Gustavus Adolphus, Richard Brzezinski'den The Army Of Gustavus Adolphus ve Toktamış Ateş'ten Siyasal Tarih adlı eserleri tavsiye ediyorum.

Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın 12 Temmuz 2025 tarihli açıklamaları, kamuoyuna "barış" ve "toplumsal birlik" söylemleri üzerinden sunulsa da, bu beyanların ardında yatan asıl motivasyon çok daha belirgindir: Cumhurbaşkanlığı süresini "hukuken" mümkün kılacak bir Anayasa değişikliği süreci başlatmak. Mezkur hamle, Erdoğan'ın siyasal pratiğinde alışıldık bir stratejinin devamıdır. 2010 ve 2017 anayasa değişiklikleri nasıl ki iktidar yapısını dönüştürme ve merkezileştirme işlevi gördüyse, 2025 yazında dillendirilen yeni anayasa fikri de doğrudan kişisel siyasal ömrü uzatmaya matuf bir girişimdir. Meclis Aritmetiği ve Siyasal Mühendislik Anayasa değişikliğinin Meclis’te 400 milletvekiliyle referandumsuz, 360 milletvekiliyle referandum yoluyla geçmesi mümkündür. AKP’nin tek başına bu çoğunluğu elde etmesi ise imkansızdır. Binaenaleyh Erdoğan, MHP ile kurduğu geleneksel ittifakı sürdürürken, çözüm süreci benzeri bir stratejiyle DEM Parti’yi de bu anayasal denklem içerisine çekmeyi hedeflemektedir. Bu durum, ideolojik değil; doğrudan aritmetik temellidir. Erdoğan’ın DEM Parti ile yürüttüğü temaslar, Kürt meselesinin çözümünden ziyade, Meclis içi destek arayışının ürünüdür. Kürt siyasetinin talepleri, bu noktada pazarlığın arka planında kalmakta; esas amaç, Erdoğan’a yeniden adaylık yolunu açacak anayasal meşruiyet zeminini oluşturmaktır. Yeni anayasa fikri, Erdoğan tarafından yalnızca sistemsel bir reform arayışı olarak değil, 1982 Anayasası'nın kurucu normlarına doğrudan müdahale etmenin aracı olarak kurgulanmaktadır. “Büyük Türkiye” ya da “Yeni Yüzyıl” söylemleri, bu müdahalenin ideolojik çerçevesini kurmakta; gerçekte ise yürütmenin sınırlarını daha da genişletecek bir metnin hazırlanması hedeflenmektedir. Burada Anayasa, bir toplumsal sözleşmeden çok; iktidarın kendi sürekliliğini garanti altına almak için araçsallaştırdığı bir metne dönüşmektedir. Sürecin TBMM’de bir komisyon eliyle başlatılması, Anayasa yapımında meşru bir görüntü vermeye yönelik biçimsel bir tercihten ibarettir. Gerçekte toplumsal katılımın yok denecek kadar sınırlı olması, metnin içeriğinin dar bir iktidar çevresince belirleneceğini göstermektedir. Muhalefetin - bilhassa CHP’nin - Anayasa tartışmalarının dışında tutulması, bu sürecin meşruiyetini daha baştan sakatlamaktadır. CHP'li belediyelere yönelik soruşturmaların ve tutuklamaların arttığı bir dönemde, Erdoğan’ın "yeni anayasa" söylemi, kapsayıcı bir demokratik dönüşüm çağrısı olarak değil; "muhalefetsiz bir rejim inşası" olarak okunmalıdır. Bu bağlamda Erdoğan’ın hedefi, yalnızca anayasal bir yenilenme değil; aynı zamanda mevcut siyasal muhalefeti denklemin dışına iterek yeni bir iktidar bloğu yaratmaktır. Anayasa bu yeni düzenin kurucu belgesi olacak, fakat halkın geniş kesimleri bu metnin inşasında sadece "izleyici" konumunda kalacaktır. Sonuç olarak; Erdoğan’ın Anayasa değişikliği hamlesi, kişisel iktidar süresini uzatmaya yöneliktir. Barış söylemleri, toplumsal yüzleşme çağrıları ve komisyon kurulması gibi hamleler, bu temel hedefi örten taktiksel manevralardır. 2025 yazı itibarıyla yeni bir anayasal tartışma başlamış görünse de, bu tartışma siyasal çoğulculuğu değil; yürütmenin tahkimini ve Erdoğan’ın bir dönem daha görevde kalmasının yollarını aramaktadır. Üniter Devletin Çözülüşü: 2025 Açılımı, Federatif Yapı Tartışmaları ve Türkiye’nin Beka Sorunu 2025 yazında Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın yeniden başlattığı açılım süreci, yüzeyde barış ve toplumsal huzur arayışı gibi sunulsa da, esasen Türkiye'nin anayasal düzeninde köklü bir dönüşümün işaretlerini taşımaktadır. Bu dönüşümün merkezinde, üniter devlet yapısının aşamalı biçimde esnetilmesi ve yerel yönetimlerin yetki alanlarının genişletilmesi yer almaktadır. Ancak bu yönelim, sadece idari reformlarla sınırlı kalmamakta; Türkiye’nin toprak bütünlüğünü, siyasal birliğini ve tarihsel devlet geleneğini doğrudan tehdit edebilecek federatif yapı tartışmalarını da beraberinde getirmektedir. Türkiye Cumhuriyeti, Osmanlı İmparatorluğu’nun çok milletli ve parçalanmış yapısının ardından, merkeziyetçi ve üniter bir anlayışla inşa edilmiştir. Söz konusu anlayış, yalnızca bir idari düzenleme değil; aynı zamanda modernleşme, laikleşme ve ulusal kimlik inşası projelerinin de taşıyıcısı olmuştur. Üniter yapı, bölgesel çıkarlar yerine ortak bir ulus fikrinin anayasal teminatı olarak görülmüş; bu çerçevede yerinden yönetim yerine, merkezi denetim esas alınmıştır. Bu model, zamanla çeşitli vesilelerle tartışılsa da, özellikle Kürt meselesi çerçevesinde gündeme gelen özerklik ve federasyon talepleri, doğrudan devletin bölünmezliği ile ilişkilendirilmiş ve çoğu zaman bir “beka meselesi” olarak ele alınmıştır. İlk olarak, 2009 yılında başlayan çözüm süreci, resmi ideolojinin sınırlarını zorlayan, Kürt siyasi hareketiyle diyalog kuran ve yerel yönetimlere daha fazla alan açılabileceğini ima eden bir dönem yaratmıştır. Bu süreçte, demokratik özerklik, anadilde eğitim, bölgesel kültürel özerklik gibi kavramlar meşru çerçevede tartışılmaya başlanmış; ancak "devlet aklı", bu açılımın yapısal bir federatif modele evirilmesine hiçbir vakit müsaade etmemiştir. Keza 2015 sonrası yaşanan "Hendek Süreci" de, mezkur açılımın güvenlik zafiyeti yarattığına dair güçlü algının pekişmesine sebebiyet verecektir. Binaenaleyh 2009 / 2015 süreci, üniter yapının demokratikleşmesi yönünde umut doğursa da, aynı zamanda bu yapının zayıflaması halinde nasıl bir parçalanma tehdidinin belireceğine dair güçlü bir kanaat oluşturmuştur. Bugün Erdoğan’ın yürüttüğü açılım süreci, 2009’daki sürecin tersine, hiçbir toplumsal mutabakat, kamusal tartışma ya da ideolojik netlik barındırmamaktadır. Vetire, tümüyle Meclis aritmetiğine ve Erdoğan’ın anayasa değişikliği ile bir dönem daha görevde kalmasına endekslenmiş bir siyasi mühendislik olarak şekillenmektedir. Bu bağlamda, Kürt hareketine anayasal düzeyde yerel özerklik vaat edilmesi ya da belediyelerin yetkilerinin genişletilmesi gibi adımların gündeme gelebileceği ihtimali ciddi şekilde tartışılmaktadır. Ancak federatif öğeler içeren bu adımların, uzun vadede Türkiye'nin siyasal birliğini tehdit etme riski göz ardı edilmektedir. Zira Türkiye'de yerel yönetimlerin etnik temelli yoğunlaştığı bölgelerde güçlenen özerkliğin, zamanla merkezi iktidardan kopmaya meyleden bir yapıya evirilmesi ihtimaller dahilindedir. Bu tür bir yapı, Irak Kürdistanı örneğinde olduğu gibi, önce özerklik ardından fiili bağımsızlık tartışmalarını tetikleyecektir. Erdoğan’ın bugün siyasi destek uğruna göz kırptığı yapısal dönüşümün, yarın Türkiye’yi fiili parçalanmaya sürükleyebilecek bir süreci başlatabileceği gözden kaçırılmamalıdır. Yukarıda da bahsini geçirdiğimiz üzere, Erdoğan’ın bu süreci yönetiş biçimi, ideolojik netlikten çok siyasi çıkar hesabına dayanmaktadır. 2009’da çözüm süreci yürütülürken kullanılan “ileri demokrasi” retoriği yerini bugün, “anayasal çoğunluk aritmetiği”ne bırakmış durumdadır. Bu pragmatizm, devletin temel ilkeleriyle oynanmasını kolaylaştırmakta, yapısal değişiklikleri sıradan teknik düzenlemeler gibi göstermektedir. Asıl tehlike ise, bu teknik görüntünün ardında bir "zihinsel kaymanın" giderek kurumsallaşmasıdır. “Güçlendirilmiş yerel yönetim”, “yerel katılım”, “demokratik özerklik” gibi kavramlar, federatif yapıya geçişi "yumuşatan faktörler" olarak öne çıkmaktadır. Bu da, nihayetinde, Türkiye Cumhuriyeti’nin üniter yapısının aşındırılması anlamına gelmektedir. Hülasa 2025 açılım süreci, barış ve normalleşme söylemiyle sunulsa da, içeriği itibariyle Türkiye’nin tarihsel devlet reflekslerini zayıflatabilecek bir siyasal çözülmeyi içerisinde barındırmaktadır. Üniter yapı esnetildikçe, merkezi otorite zayıflamakta; bu zayıflama ise, etnik temelli ayrışmaların kurumsal zemin kazanmasına zemin hazırlamaktadır. Erdoğan’ın kişisel iktidar hedefleri doğrultusunda yürüttüğü Anayasa değişikliği arayışı, sadece rejimi değil; devletin kurucu dokusunu da dönüştürme tehlikesi barındırmaktadır. Bu sürecin nihai ucu, federatif yapıya geçiş olmasa dahi, federasyon tartışmalarının meşrulaştırılmasının, Türkiye’nin bütünlüğü konusunda onulmaz bir gevşemenin hasıl olmasına neden olabileceği unutulmamalıdır. Kısacası mesele yalnızca Kürt açılımı ya da Anayasa değişikliği değildir; mesele, yüz yıl boyunca iç ve dış tehditlere karşı ayakta tutulan üniter devletin, siyasi pragmatizmin kurbanı edilip edilmeyeceğidir. ABD – İsrail’in İran Siyaseti, Kürt Konsorsiyumu ve Türkiye’nin Tehlikeli Denge Oyunu 2025 itibarıyla Ortadoğu’da yeni bir siyasal mimari şekillenmektedir. Bu bağlamda ABD ve İsrail’in öncülüğünde İran karşıtı bir blok inşa edilirken, mezkur güvenlik stratejisinin zeminini yalnızca diplomatik ilişkiler değil; etnik ve bölgesel yapıların yeni ittifak biçimleri de belirlemektedir. Irak, Suriye, İran ve Türkiye’de dağınık biçimde yerleşmiş Kürt yapılarının, fiilen ya da potansiyel olarak birbirine eklemlendiği bir “Kürt konsorsiyumu”, bugün bölgede sessiz fakat kararlı biçimde örgütlenmektedir. Bu yapı, yalnızca İran’a karşı bir tampon mekanizma değil; aynı zamanda Türkiye’nin üniter yapısını hedef alabilecek çok katmanlı bir güvenlik sorununun nüvesini de oluşturmaktadır. Irak Kürdistan Bölgesel Yönetimi (IKBY), Suriye’nin kuzeyindeki PYD/YPG kontrolündeki bölgeler, İran’da giderek daha organize hale gelen PJAK ve Türkiye’deki DEM Parti üzerinden temsil edilen siyasal yapı, uzun zamandır aynı ideolojik zeminden beslenmektedir. Ancak 2020’li yıllar itibariyle söz konusu yapılar arasındaki ideolojik akrabalık, giderek stratejik bir işbirliği zeminine evirilmiştir. ABD ve İsrail’in, İran’ın bölgedeki nüfuzunu kırmak adına Kürt yapılarıyla doğrudan ya da dolaylı temaslarını artırması da, bu işbirliğini hızlandırmıştır. Irak’ta Barzani yönetimiyle kurulan derin angajman, Suriye’de YPG’nin fiili otonom bölge kurmasına verilen destek ve İran’da PJAK’ın giderek aktifleştirilmesi, bu hattın parçalarını görünür kılmaktadır. Türkiye ise bu gelişmelere hem sınır güvenliği bağlamında hem de iç siyasal birliği açısından doğrudan maruz kalmaktadır. Tam da bu jeopolitik konjonktürde Erdoğan’ın yeniden açılım söylemini gündeme getirmesi, rastlantı değildir. Türkiye’nin güneyinde şekillenen bu konsorsiyum, Erdoğan açısından hem bir tehdit hem de bir fırsat olarak değerlendirilmektedir. Tehdittir; çünkü bölgedeki Kürt yapıların birleşik bir blok oluşturması, Türkiye’deki Kürt hareketini bu yapıya entegre olmaya itebilir. Fırsattır; çünkü bu entegrasyon ihtimaline karşı Türkiye içindeki Kürt aktörleri sistem içinde tutmak, Erdoğan’ın hem iç güvenliği kontrol etmesini hem de beynelmilel pazarlık masasında elinin güçlü görünmesini sağlayabilir. Bu bağlamda 2025 açılımı, çözüm üretmekten çok, dış baskıyı içte dengeleyici bir araç işlevi görmektedir. Ancak bu süreç, aynı zamanda Türkiye’nin dışarıdan şekillendirilen bir etnik kuşatmaya karşı "kırılgan" hale gelmesi riskini de taşımaktadır. Öte yandan ABD ve İsrail, İran’a karşı yürüttükleri stratejide Körfez ülkeleriyle doğrudan savunma ittifakları kurarken, kuzey ekseninde Kürt yapılarını kullanmaktadır. Bu model, İsrail’in 1990’lardan beri izlediği “çevreleme stratejisi”nin güncel versiyonudur. Türkiye, bilhassa Suriye sahasında ABD’nin YPG ile olan ilişkisine sert tepki gösterse de, bu ilişkinin stratejik niteliğini değiştirememiştir. Ankara’nın NATO üyeliği ve Batı’yla kurduğu geleneksel bağlar, artık güvenlik çıkarlarıyla tam örtüşmemektedir. Bu durumda Erdoğan’ın manevra alanı kaçınılmaz bir biçimde daralmaktadır. Batı ile ilişkileri dengelemek isteyen Erdoğan, bir yandan da Rusya ve İran’la geçici işbirlikleri geliştirerek bu kuşatmayı yarmaya çalışmaktadır. Ancak bu denge oyunu, uzun vadede, sürdürülebilir olmaktan çok uzaktadır. Nihai olarak Türkiye, ya Batı’nın çizdiği güvenlik mimarisine uymak zorunda kalacak ya da kendi içinde alternatif ittifaklar geliştirerek yalnızlaşmayı göze alacaktır. Her iki durumda da Kürt meselesi, dış politikanın merkezine yerleşmiş durumdadır. Ortadoğu’da şekillenen bu yeni jeopolitik tablo, Türkiye'nin yalnızca sınır güvenliğini değil; aynı zamanda anayasal bütünlüğünü tehdit eder boyuttadır. Bölgesel Kürt konsorsiyumu, federatif yapıları esas alan, çok merkezli yönetim modellerini benimsemektedir. Bu modelin Türkiye’ye taşınması ise, yalnızca idari dönüşüm değil; siyasal parçalanmanın da ilk adımı olacaktır. Erdoğan’ın açılım hamlesi, içerideki Kürt siyasi aktörleri sistem içinde tutmak için rasyonel bir araç olarak sunulsa da, bu aktörlerin bölgesel konsorsiyuma eklemlenme potansiyeli göz ardı edilmemelidir. Bugün "Anayasal reform" adı altında atılacak her adımın, yarın uluslararası arenada Türkiye’nin bölünmesi için gerekçe haline getirilebileceği unutulmamalıdır. Sonuç olarak güncel konjonktürde Türkiye; içeriden "açılım ve yumuşama", dışarıdan "kuşatma ve çevrelenme" ikileminde sıkışmış durumdadır. Erdoğan’ın açılım süreci, içeride siyasi hesaplara hizmet ederken, dışarıda Türkiye’yi parçalı bir yapıya sürükleyecek federatif konsorsiyumların önünü açmaktadır. Diğer taraftan ABD - İsrail hattında kurulan İran karşıtı güvenlik bloğu, Kürt yapıları stratejik araçlara dönüştürmekte; bu yapıların Türkiye’ye etkisi ise sadece güvenlik değil, rejim düzeyinde de yıkıcı olabilecek boyutlara ulaşmaktadır. Erdoğan’ın bu tehlikeyi denge siyasetiyle yönetmeye çalışması, yapısal tehditleri ertelemekten başka bir sonuç doğurmamaktadır. Son tahlilde mesele, Kürt açılımı ya da anayasa değil; Türkiye’nin bütünlüğünün bölgesel satranç tahtasında nasıl korunacağıdır. Bugünkü açılım siyaseti, bu soruya net bir yanıt verememekte, aksine cevapların bulanıklaştığı bir tür jeopolitik belirsizlik alanı yaratmaktadır. Muhalefetsiz Yeni Rejim: CHP’ye Yönelik Tutuklamalar ve Anayasa Sürecinde Sistem Dışı Bırakma Stratejisi 2025 yazı itibariyle siyasette yaşanan gelişmeler, yalnızca yeni bir Anayasa arayışını değil; bu anayasal sürecin muhalefetsiz, hatta toplumsal uzlaşmadan bütünüyle arındırılmış biçimde yürütüleceğini açıkça göstermektedir. Bu tablo en çok, ana muhalefet partisi olan Cumhuriyet Halk Partisi’ne dönük artan yargı baskısı ve kriminalizasyon hamlelerinde kristalize olmaktadır. Yerel yöneticilerden milletvekillerine, bürokratlardan parti kadrolarına kadar uzanan bu yargı kuşatması, tesadüfi ya da bağımsız yargı refleksiyle açıklanamaz. Aksine bu baskı, yeni rejimin inşasında anayasal meşruiyeti Erdoğan ve ittifak çevresine hasreden, muhalefeti ise anayasal sürecin nesnesi değil; hedefi haline getiren bir siyasal mühendisliktir. 2025’in ilk aylarından itibaren CHP’li belediyelere yönelik olarak yolsuzluk, terörle iltisak ve kamu kaynaklarını usulsüz kullanma suçlamalarıyla çok sayıda soruşturma başlatılmış; bazı belediye başkanları görevden alınmış, bazıları ise tutuklanmıştır. Bu sürecin hemen ardından CHP genel merkezi çevresindeki isimlere yöneltilen suçlamalar, partinin genel merkez düzeyinde itibarsızlaştırılmasına dönük bir stratejiye işaret etmektedir. Bu gelişmeler, herhangi bir adli takibatın nesnel gerekçeleri olarak değil; siyasal iktidarın, muhalefeti anayasa masasına çağırmak yerine, doğrudan siyasal denklem dışına itme arzusunun bir parçası olarak okunmalıdır. Zira anayasa süreci artık, muhalefetin katkı vereceği bir "toplumsal mutabakat" zemini olmaktan çıkmış; Erdoğan’ın siyasal ömrünü uzatacak teknik bir oylamaya indirgenmiştir. Soru açık ve kesindir: Yeni anayasa, kim adına ve kimlerle yapılacaktır ? Meclis çoğunluğu üzerinden anayasa değişikliğini mümkün kılmaya çalışan Erdoğan, bu süreçte ne CHP’yle müzakereye ne de toplumsal bir meşruiyet üretmeye ihtiyaç duymaktadır. Aksine CHP’nin kriminalize edilmesi, muhalefetin süreci boykot etmesi ya da dahil edilmemesi, Erdoğan için anayasanın “kendi elleriyle” yeniden yazılmasına zemin hazırlamaktadır. Bu bağlamda Anayasa, demokratik bir ortak zemin değil; muhalefetsiz bir iktidar sisteminin hukuki çerçevesi olarak tasarlanmaktadır. CHP’ye yönelik yargı hamleleri ise yalnızca caydırma değil; siyasal oyun dışına itme fonksiyonuna sahiptir. Yine, CHP’ye yönelik yürütülen yargı süreci, yargının bağımsızlığı açısından değil; rejimin siyasal biçimi açısından önemlidir. Bu sürecin sonunda CHP’nin yalnızca yerel yönetim gücü kırılmakla kalmayacak, Anayasa tartışmalarında “gayrimeşru” ilan edilen bir muhalefet pozisyonuna düşürülmesi de hedeflenecektir. Bu mekanizma, muhalefetsiz bir rejim inşasının ön şartıdır. Türkiye’de yeni Anayasa üzerinden kurulmak istenen yapı, yalnızca başkanlık sisteminin tahkimi değil; siyasal çoğulculuğun lağvedildiği, muhalefetin hukuk yoluyla sistem dışına itildiği bir otoriter kurumsallaşmadır. İlginçtir ki, Erdoğan bugün 1982 Anayasası’nı “darbe anayasası” olarak reddederken, o metnin sunduğu en temel güvencelerden biri olan siyasal partilerin anayasal varlığını da hiçe saymaktadır. Bugünkü hamle, 1982 ruhunun ters yüz edilmesi değildir; o ruhun başka bir siyasal araçla yeniden üretilmesidir. Aradaki fark ironiktir: 1982’de Anayasa "askeri vesayet" ile dayatılmıştır; bugün ise muhalefet bastırılarak, anayasal meşruiyetin tümü tek bir kişiye tahsis edilmek istenmektedir. Velhasıl CHP’ye yönelik tutuklama ve soruşturmalar, tek tek hukuki dosyalar olarak değil; topyekun bir siyasal tasfiye planının parçası olarak değerlendirilmelidir. Bu plan, Anayasa değişikliği sürecinde muhalefetin katkısını değil; yokluğunu tercih etmektedir. Erdoğan’ın hedefi, yeni bir Anayasa değil; "yeni bir rejimdir". Ve bu rejimin inşasında CHP, sadece dışlanan değil; suçlanan, bastırılan ve etkisizleştirilen bir öteki olarak kodlanmaktadır. Bu bağlamda Türkiye, bir Anayasa değişikliği tartışmasından değil; muhalefetsiz rejim kurma girişiminden geçmektedir. Sürecin sonunda ortaya çıkacak metin ise bir anayasa değil; "siyasal çoğulculuğun inkar belgesi" olacaktır.

Büyük İskender adı, yalnızca geçmişin karanlık koridorlarında yankılanan bir fatihin değil; aynı zamanda tarihin seyrini değiştirmiş bir zihniyetin de temsilidir. Doğu ile Batı'nın ilk kez bu denli temas kurduğu bir çağda, İskender'in yürüyüşü sadece toprakları değil; insanların düşünce biçimlerini de dönüştürmüştür. Onun hayatı, fetihlerinin ötesinde, bir kültürün başka bir kültürle nasıl entegre olduğuna; bir bireyin kudret arayışının, imparatorluk tahayyülüne nasıl evirildiğine dair benzersiz ve sıra dışı bir hikayedir. Tarihyazımının en temel problemlerinden biri, İskender’in ardında bıraktığı mirasın ne ölçüde tarihsel gerçeklikten ne ölçüde efsanevi anlatılardan beslendiğidir. Makedonyalı bir kralın, kendisini Amon-Ra’nın oğlu ilan ettirmesi; Pers geleneklerini benimseyerek Helen dünyasında tepki çekmesi ve henüz otuz üç yaşında, Babil’in ortasında, gizemli bir şekilde hayatını kaybetmesi, onun yaşamını hem tarihçilere hem de mit yaratıcılarına malzeme haline getirmiştir. Flavius Arrianos’un “Aleksandrou Anabasis”i ile Curtius Rufus’un dramatik anlatımı, Plutarkhos’un ahlaki temalı biyografileriyle birleştiğinde, tarih ile masal arasındaki çizgi daha da muğlaklaşır. Bu nedenle, İskender’i anlamak, yalnızca askeri zaferleri ve siyasi kararları irdelemekle değil; onu kuşatan anlatıların, ideolojik ve kültürel bağlamlarının da çözümlemesini yapmakla mümkündür. Büyük İskender’in öyküsü, aynı zamanda evrensel bir arayışın da hikayesidir: Kudretin sınırlarını, meşruiyetin doğasını ve bireyin, zamanın ötesine geçme tutkusunu anlamak. Onun adı etrafında inşa edilen mit, sadece Helenistik dünyanın değil; Roma İmparatorluğu’ndan Napolyon dönemine, hatta günümüz jeopolitik okumalarına kadar etkisini sürdürmüştür. Ne var ki, bu etki çoğu zaman idealize edilmiş bir figürün gölgesinde kalmıştır. Velhasıl bu çalışmamızda, İskender’in yaşamını yalnızca bir fetihler zinciri olarak değil; dönemin siyasal yapısı, kültürel kodları, düşünsel altyapısı ve uzun vadeli mirası bağlamında çok katmanlı bir analizle inceleyeceğiz. Böylece hem efsaneyi tarihsel olgulardan ayırmak hem de bu olağanüstü figürü çağının dinamikleri içinde yeniden konumlandırmak mümkün olacaktır. Çocukluk ve Aristoteles Makedon tahtının varisi olarak M.Ö. 356 yılında Pella’da dünyaya gelen İskender’in çocukluğu, sıradan bir prensin eğlenceli ve kaygısız yıllarından ibaret olmamıştır. Zira babası II. Filip’in liderliğinde yükselen Makedon Krallığı, bir yandan Yunan şehir devletlerini siyaseten ve askeri olarak tahakküm altına almaya çalışırken, diğer yandan da kuzeydeki barbar kabilelerle sürekli bir çatışma halindedir. Binaenaleyh İskender’in erken yaşlardan itibaren hem saray entrikalarına hem de savaş pratiğine aşina olduğu rahatlıkla söylenebilir. II. Filip, yalnızca kudretli bir hükümdar değil; aynı zamanda oğlu için entelektüel bir zemin inşa etme konusunda da oldukça bilinçlidir. Bu bağlamda, dönemin en büyük düşünürü olarak kabul edilen Aristoteles’i İskender’in eğitimiyle görevlendirmesi, Makedonya’nın “barbar” olarak nitelendirildiği klasik Helen dünyasında kültürel bir meşruiyet kazanma çabasının da yansımasıdır. Aristoteles’in rehberliğinde doğa bilimlerinden retoriğe, etik tartışmalardan Homeros’un epik şiirlerine dek geniş bir entelektüel tedrisattan geçen genç İskender bu sayede, salt bir savaşçı değil; bir “medeniyet taşıyıcısı” olma fikrini de içselleştirecektir. Gerçekten de mezkur eğitimin etkisi, İskender'in bir hükümdar olarak icraatları göz önüne alındığında, sadece kuramsal bilgiyle sınırlı kalmamıştır. Zira Aristoteles’in “altın ortalama” ilkesinin, yönetim anlayışında denge arayışını; “telos” düşüncesinin ise, genç Makedon'un eylemlerinde bir amaç doğrultusunda hareket etme fikrini beslemiş olduğu açıkça görülebilmektedir. Öte yandan, Aristoteles’in yabancılara ve bilhassa doğulu halklara yönelik hiyerarşik yaklaşımı, ilerleyen yıllarda İskender’in bu düşünceyle çelişen davranışlar sergilemesi bağlamında dikkat çekici bir tezat oluşturacaktır. Nitekim İskender, fethettiği topraklarda yerel halkları dışlamaktan ziyade onlarla kültürel ve siyasi bir bütünleşmeye gitmeyi tercih etmiş ve bu yönüyle hocasının öğretisini ahlaki boyutta aşmıştır. İskender’in çocukluk ve gençlik yıllarında edindiği bu zihinsel donanım, onun liderlik tarzında belirleyici olmuş; yalnızca kılıcının gücüyle değil, düşünsel derinliğiyle de çağının ötesine geçen bir hükümdar olarak anılmasının önünü açmıştır. Ne var ki, bu dönemin önemli bir diğer etkisi de, II. Filip’in gölgesinde şekillenen bir egemenlik ideali ve babasının başarılarıyla sürekli kıyaslanan bir varoluş gerilimidir. Sonraki vetirede bu durum, babasını aşmak ve onun açtığı yolu kendi efsanesiyle mühürlemek adına İskender için ekstra bir motivasyon kaynağı olacaktır. Asya Seferi ve Hellenistik Fethin Mantığı II. Filip M.Ö. 336’da bir suikast sonucu öldürüldüğünde, henüz yirmi yaşındaki İskender’in Makedon tahtına oturması, aristokrasi içinde ciddi bir gerilimi de beraberinde getirmiştir. Filip’in sarayındaki hanedan çekişmeleri, özellikle İskender’in annesi Olympias’ın entrikalarıyla birleşince, genç kralın ilk icraatları meşruiyetini sağlama alma çabası etrafında şekillenecektir. Bu bağlamda, tahta çıktığı ilk aylarda, potansiyel rakipleri ya ortadan kaldıracak ya da etkisizleştirecektir; babasının ikinci eşinden doğan üvey kardeşini ve onun arkasındaki hizbi bertaraf etmesi de mezkur siyasetin bir sonucudur. Bu sert geçiş, İskender’in iktidarı nasıl algıladığını da gözler önüne sermektedir: Tereddüt değil, hakimiyet; taviz değil, mutlakiyet ... İç düzeni tesis etmesinin akabinde İskender, gözünü Yunanistan’a çevirir. II. Filip’in Korinthos Birliği vasıtasıyla Helen dünyasında sağladığı hakimiyet, babasının ölümünün ardından zayıflamış durumdadır ve Thebai, Atina, Sparta gibi kentler, Makedon boyunduruğunu gevşetmek adına fırsat kollamaktadır. Tehlikenin farkında olan genç hükümdar ise, harekete geçmek için zaman kaybetmeyecektir: Teselya’daki hızlı askeri müdahalesiyle Helen kentlerini yeniden hizaya sokmuş ve en sert muhalefeti gösteren Thebai'yi M.Ö. 335'te topyekun yıkıma uğratmıştır. Savaşın ardından, emsal teşkil etmesi için; kadim şehir yerle bir edilmiş ve hayatta kalan Thebaililer köle olarak satılmıştır. Bu dramatik örnek, İskender’in yalnızca savaş meydanında değil, siyasetin psikolojik boyutunda da ne denli stratejik davrandığının açık bir göstergesidir. İktidarı boyunca "korku ve saygı", onun yönetim anlayışının asli unsurlarını teşkil edecektir. Aynı yıl, Balkanlardaki Trak ve İlir kabilelerinin isyanına karşı sefere çıkan İskender, bu sayede hem kuzey sınırlarını güvence altına almış hem de henüz tahtta bir yılını doldurmamış bir kral olarak askeri kudretini kanıtlamıştır. Bu hızlı ve kararlı adımlar, onun yalnızca bir "mirasçı" değil, aktif bir kurucu olduğunu da ortaya koymaktadır. Babasının bıraktığı planları uygulamaktan ziyade, onları kendi vizyonuyla yeniden şekillendirmektedir. M.Ö. 334'e gelindiğinde, yıllardır Helen dünyasının gündemini meşgul eden meşhur Asya seferi, nihayet fiiliyata dökülür. Harekatın hemen başında İskender'in, Hellespontos’u geçerken Akhilleus’a adak adaması, yalnızca mitolojik bir saygı değil; aynı zamanda kendi yürüyüşünü Troya Savaşı’nın devamı olarak konumlandırma arzusunun da bir uzantısıdır. Bu davranış, maceraperest Makedon'a hem Helen dünyasında ideolojik bir meşruiyet sağlamış; hem de onu bir kraldan ziyade, tarihsel bir figür olarak yüceltmiştir. Küçük Asya'ya geçişin ardından gerçekleşen Granikos Savaşı, "yeni dönemin" ilk büyük askeri sınavıdır. Pers satraplarının iştirak ettiği ancak III. Darius’un doğrudan katılmadığı bu savaş, aynı zamanda Makedon ordusunun manevra kabiliyetini, Perslerin yerleşik düzene dayalı taktiklerine karşı deneme fırsatı bulduğu ilk çarpışmadır. Mücadelenin kırılma anında İskender, Pers atlılarının ağır baskısına rağmen süvarileriyle merkezden güçlü bir saldırı başlatmış ve düşmanı bozguna uğratmıştır. Kendi hayatını riske atarak ön cephede çarpışması ise, hem askeri üzerinde büyük bir etki bırakacak hem de liderlik tarzının sembolü haline gelecektir. Granikos’tan sonra Anadolu’nun sahil kentleri birer birer teslim olmaya başlamıştır. İşin ilginç yanı ise Makedonlar, beklentilerinin aksine, Ephesos, Miletos ve Halikarnassos gibi merkezlerde hem yerel direnişle karşılaşacak hem de Pers yanlısı aristokrasiyle mücadele edecektir. Ancak İskender, Thebai'nin aksine, bu kez daha alicenap bir yöntem tercih edecektir: Yerel halkın gönlünü almak, Pers yöneticilerini ya bertaraf etmek ya da Helen yanlısı unsurlarla değiştirmek. Zira bu sefer, yalnızca bir "işgal" değil; aynı zamanda bir yeniden yapılandırma sürecidir ve İskender, yerel halkı kazanmak suretiyle uzun vadeli bir yönetim tesis etmeyi hedeflemektedir. M.Ö. 333'e gelindiğinde, sırada, antik dünyanın kaderini tayin edecek Issos Savaşı vardır. III. Darius’un ilk kez doğrudan katıldığı bu savaşta İskender, daha önce benimsediği esnek cephe düzenini yine başarıyla uygular. Perslerin merkeze bağlı ve ağır yaya birlikleri, Makedonların hafif süvari birliklerinin manevralarına karşı koyamaz ve savaş sonunda Darius kaçarak; annesini, eşini ve çocuklarını Makedonların insafına bırakır. İskender’in, rehin düşen kraliyet ailesine karşı saygılı bir biçimde davranması ise, Pers halkı nezdinde prestij kazanmasını sağlayacak ve işgalinin yıkım getirmeyeceğine dair bir algı oluşmasına olanak tanıyacaktır. Zaferinin ardından İskender, Fenike kıyılarına yönelmiş ve burada gerçekleştirdiği Tiros Kuşatması, onun sabır, kararlılık ve mühendislik becerilerini en açık şekilde gösterdiği aşamalardan biri olmuştur. Aylar süren kuşatma sonunda, deniz üzerine inşa edilen yapay bir yol ile ada kenti karaya bağlanmış ve ele geçirilmiştir. Savaşın ardından ise kent yerle bir edilmiş, nüfusun önemli bir kısmı öldürülmüş ya da esir alınmıştır. Tiros’un akıbeti, Thebai ile birlikte, İskender’in merhametli olduğu kadar zalim de olabileceğinin bir başka göstergesi olmuştur. M.Ö. 332’de Mısır’a yönelen İskender, Pers boyunduruğuna karşı uzun süredir huzursuz olan halkın, ivedi ve tam desteği ile karşılaşır. Kurtarıcı olarak benimsendiği bu kadim topraklarda, Alexandria’nın temellerini atarak kendi adını taşıyan ilk Helenistik şehri de kurmuş olan genç fatih, aynı zamanda Amon Tapınağı’na yaptığı meşhur ziyaret ile de tanrısal meşruiyet arayışının ilk göstergelerini sergilemiş olur. Amon’un oğlu olarak tanımlanmanın, yalnızca teolojik bir iddia değil; Doğu'daki tanrısal hükümranlık anlayışıyla Batı’daki kraliyet meşruiyetini birleştirme çabasının stratejik bir uzantısı olduğu da gözden kaçırılmamalıdır. Velhasıl M.Ö. 331’de gerçekleşen ve Helen / Pers mücadelesini nihayete erdiren Gaugamela Savaşı ile birlikte İskender, tabiri caizse, Ahameniş İmparatorluğu’nun kalbine hançeri saplamış olur. Darius’un son ve en büyük ordusu karşısında, İskender yine "merkez-kırma manevrasını" uygulamış ve nihai bir başarı elde etmiştir. Persler dağılırken; Babil, Susa ve Persepolis kapılarını yeni hükümdarına açacaktır. Bu süreçte gerçekleşen talihsiz bir olay, yani Persepolis’in yakılması ise tarihçiler arasında hala tartışılan, sembolik bir eylemdir: Kimilerine göre sarhoşluğun eseri; kimilerine göreyse Pers medeniyetinin sonuna vurulmuş bilinçli bir darbedir. Doğulu Bir Hegemonya Tasarımı: İran Kültürüyle Bütünleşme Gaugamela zaferinin ardından İskender’in karşısında artık tek bir engel kalmıştır: Pers tahtının meşru sahibi III. Darius. Ancak bu noktadan sonra sefer, yalnızca bir fatihin yürüyüşü olmaktan çıkarak, bir hükümdarın doğuya kök salma ve yeni bir hegemonya inşa etme çabasına dönüşmüştür. Bu süreç, İskender’in yalnızca askeri değil; kültürel, siyasal ve hatta dinsel bir dönüşüm geçirdiği evredir. Bu bağlamda dikkat çeken ilk icraat, "proskynesis" geleneğini uygulama teşebbüsüdür (Hükümdara mutlak itaatin bir ifadesi olarak yere kapanmak - Helen dünyasında bu, tanrılara özgü sayılan bir jesttir). İskender söz konusu ritüeli Makedon sarayında uygulamaya kalktığında, hem askeri elit hem de Yunan kökenli danışmanları arasında büyük bir huzursuzluk baş gösterir. Bilhassa Kallisthenes’in bu uygulamaya karşı çıkışı, İskender’in çevresindeki ideolojik çatlağın ilk belirtisidir. İskender için bu jest, Asya’daki halklara "ben de sizlerden biriyim" mesajı vermeyi amaçlarken; Makedonlar adına konu bu kadar basit değildir. Zira onlara göre; hükümdarlarının tanrılaşma arzusu yavaş yavaş kendini göstermektedir. Mevzubahis dönüşüm yalnızca sembollerle de sınırlı kalmamıştır. Susa'da düzenlenen meşhur düğün töreni, bu kültürel bütünleşmenin zirve noktalarından birini teşkil etmektedir. İskender'in kendisi Pers soylusu Barsine ile evlenirken, generallerini de Pers aristokrasisine mensup kadınlarla evlendirmiştir. Bu, bir jestten öte, halklar arasında kalıcı bir bağ oluşturma teşebbüsüdür. Ancak bilahare Makedon askeri elitin büyük bölümü mezkur evlilikleri kısa sürede terk edecek ve "Batı’nın Doğu ile birleşmesi" İskender'in kişisel bir ideali olarak kalacaktır. Öte yandan, İskender Pers bürokrasisini de olduğu gibi devralmıştır. Yerel valilere görev vermeye devam ederken, bazı bölgelerde eski Pers satraplarını yerinde bırakmıştır. Aynı şekilde, saray içi yazışmalarda Farsça belgeler kullanılmaya devam etmiş ve doğulu görevlilere yüksek makamlar verilmiştir. Bu tercihler bir bakıma, onun salt Batılı bir fatih değil; çokkültürlü bir imparatorluk tahayyülünün kurucusu olduğunu da göstermektedir. Keza Babil’de Apollon’a adak adarken, aynı anda yerel tanrılara da kurban kesmesi; bir Helen kralı ile doğulu bir şahanşah  kimliğini birleştirme arzusunun sembolüdür. Ancak bu dönüşüm çabası, İskender'in çevresinde giderek artan bir huzursuzluğu da beraberinde getirmiştir. Özellikle Parmenion’un oğlu Philotas’ın idamı ve ardından Parmenion’un öldürülmesi, sadece bir komplo tasfiyesi değil, aynı zamanda İskender’in yeni düzenine karşı çıkan eski muhafızlara yöneltilmiş açık da bir mesajdır. Genç fatihin otoritesi mutlaklaşırken, yalnızlığı da derinleşmektedir. Artık etrafında kendisine "korkuyla bağlı" isimler çoğunluktadır ... İskender’in İran kültürüne bu denli yaklaşımı, yalnızca pragmatik bir egemenlik politikası değil; kimlik düzeyinde bir geçişin de göstergesidir. Artık kendisini yalnızca Makedonların kralı değil, Asya'nın "tanrısal hükümdarı" olarak görmeye başlamıştır ve bu yönelimi, onun hem sınır tanımayan bir hükümdar hem de çağının çok ötesinde bir evrensellik arayıcısı olduğunun açık bir göstergesidir. Hindistan Seferi Gaugamela’nın ardından İskender’in önünde neredeyse durdurulamaz bir zafer silsilesi uzanmaktadır; ancak fetih arzusu, yalnızca toprak kazanımından ibaret değildir. Artık mesele, kendi kudretini doğanın ve insanın sınırlarında test etmektir. Hindistan’a yürüyüş de, hem askeri hem de simgesel olarak bu sınırın arayışıdır. İskender’in gözünde Hindistan, salt bir ülke değil; dünyanın bittiği noktadır: Diğer bir deyişle tanrıların, efsanelerin ve bilinmezliğin hüküm sürdüğü bir alem. M.Ö. 327’de İskender, Oxus ve Jaxartes (bugünkü Amu Derya ve Sir Derya) nehirlerini geçerek Hindikuş Dağları üzerinden Hindistan altkıtasına sefere çıkar. Bu aşamada, fetih temposu yavaşlamıştır. Zira direniş gösteren kabilelerle mücadele, düzensiz savaş taktiklerine karşılık vermeyi gerektirmekte, bilhassa Baktriane ve Sogdiane bölgelerinde gerilla tarzı çarpışmalar yaşanmaktadır. Öte yandan Makedon fatih, mezkur dağlık bölgelerde yalnızca savaşmamakta; aynı zamanda yerel halklarla evlilikler tesis ederek , valilik atamaları yaparak ve kalıcı garnizonlar kurarak hakimiyetini derinleştirmektedir. Bu noktada en dikkat çekici duraklardan biri, Sogdiane Kayası adıyla bilinen ve ele geçirilmesi imkansız görülen yüksek bir kale olmuştur. Buradaki kuşatma sırasında İskender’in dağcı birlikleri gece karanlığında neredeyse dikey bir tırmanışla kaleye ulaşmış ve ertesi gün bu “uçan adamlar”ı gören savunmacılar teslim olmuştur. Söz konusu hadise, İskender’in gözünde sadece bir askeri başarı değil; iradenin coğrafyaya hükmedebileceğinin de simgesidir. İskender, Hindistan’a girdiğinde, karşısında ilk olarak Pencap’taki Poros kralını bulur ve taraflar arasında gerçekleşenz Hydaspes Nehri Savaşı, onun doğuda karşılaştığı en ciddi direnişlerden biridir. Poros’un filleri, Makedon ordusunun alışkın olmadığı bir tehdittir; ancak İskender’in manevra gücü ve disiplini sayesinde bu engel de, birtakım zayiatlara rağmen aşılır. Zaferin ardından Poros’un cesareti ve asaletinden etkilenen İskender, onu kendi topraklarında satrap olarak bırakacaktır. Bu, onun “yenip hükmeden değil, dönüştürerek yöneten” kimliğinin yeni bir yansımasıdır. Ancak, zaferlerin ardı arkası kesilmese de, ordunun sabrı artık tükenmiş ve Askerleri, Ganj Nehri’ne kadar yürümeye kararlı olan İskender’e ayak diremeye başlamıştır. Sekiz yıl süren sefer, binlerce kilometre yürüyüş, bitmek bilmeyen savaşlar ve bilinmezliğe doğru süren ilerleyiş... Sonunda Makedonlar Hifasis (Beas) Nehri kıyısında isyan edecektir. Ne mecburi dini törenler ne de yüce idealler askerleri ikna etmeye yetmeyecektir. İskender ilk kez geri çekilmek zorunda kalır. Gözyaşları içinde tanrılara kurban sunan Makedonyalı fatih, yalnızca Ganj’ın değil; artık iradesinin de sınırına ulaşmış durumdadır. Diğer taraftan, dönüş yolculuğu dahi fetih ile geçecektir. Ordunun bir kısmı kara yoluyla Pers topraklarına geri dönerken, donanma Nearchos komutasında denizden ilerlemiştir. İskender ise, Gedrosia (Makran) Çölü üzerinden zorlu bir geri dönüşe girişecektir Bu karar sonucunda, binlerce asker hayatını kaybetmiş; susuzluk, hastalık ve sıcaklık, düşmandan çok daha büyük bir kayıplar verdirmiştir. İskender, fiziksel olarak Hindistan’dan dönse de, zihinsel olarak hala o "sınırsızlık arzusu"nun içindedir ... Babil’de Son Bahar: Tanrı-Kralın Düşüşü Hindistan seferinden dönen İskender, M.Ö. 324’te Babil’e ulaştığında hem fiziksel hem de ruhsal olarak yorgun durumdadır. O artık yalnızca bir fatih değil, imparatorluk düşüncesinin ete kemiğe bürünmüş hali olan bir "tanrı-kral"dır. Pek çok medeniyete ev sahipliği yapmış Babil ise, hem hayallerinin merkezi hem de kaderinin kapanış perdesi olacaktır. İskender’in Babil’e dönüşü, sıradan bir askeri zaferden çok daha fazlasıdır. O, burada yeni bir dünya kurmak istemektedir ve Doğu ile Batı'yı tek bir yönetim altında birleştiren bir “evrensel imparatorluk” ideolojisi inşa etmekte kararlıdır. Bu bağlamda; yeni yönetim biçimleri, yeni kültürel birleşmeler ve merkezi bir ordu yapısı, listenin ilk başlarında yer almaktadır. Nitekim İskender, Makedon ve Asyalı askerleri tek bir birimde birleştirerek bu yeni düzeni simgesel olarak başlatmak istediyse de; bu girişim, büyük bir huzursuzluğa sebebiyet vermiş ve genç fatih, bir kez daha kendi çevresindeki insanlardan uzaklaşmaya başlamıştır. Bu dönemde gerçekleştirdiği en tartışmalı uygulamalardan biri de, “ilahi tapınma”ya yönelik talepleridir. İskender artık yalnızca tanrıların soyundan gelen biri gibi değil, bizzat "tanrısal bir figür" olarak görülmek istemektedir. Makedonların bu talebi reddetmesi ise, onun yalnızlığını daha da derinleştirecektir. Yakın çevresindeki isimler (bir zamanlar ona hayranlıkla bağlı olanlar) şimdi onun kimliğinin ve zihinsel dönüşümünün gerisinde kalmaya başlamıştır. Aynı yıl, Hephaistion'un ani ölümü, İskender’in psikolojisinde büyük bir kırılma yaratır. Bu kayıp yalnızca bir dostun değil; aynı zamanda ruh eşinin ya da bir kader ortağının yitimi anlamına da gelmektedir. Hephaistion’un ardından gösterdiği yas tutma biçimi ise (tapınaklar kurdurması, tanrılara adaklar adaması, imparatorluk çapında yas ilan etmesi) onun duygusal derinliğini ve belki de nihai kırılganlığını açığa çıkarmıştır. İskender’in son yılı, gelecek büyük seferin hazırlıklarıyla geçmiştir: Arabistan. Henüz yola çıkılmamıştır ama planlar hazırdır. Diğer taraftan, bu dinamik adam, İskenderiye’yi, Babil’i ve yeni kuracağı şehirleri evrensel bir imparatorluğun merkezleri olarak yeniden düzenlemek adına yoğun bir mesai içerisindedir. Ancak moiraların onun için bambaşka planları vardır ... M.Ö. 323’ün Haziran ayında İskender, Babil’de ağır bir hastalığa yakalanır. Kaynaklar; yüksek ateş, halsizlik ve bilinç bulanıklığından söz eder. Zehirlenme, sıtma, tifo gibi pek çok teori ileri sürülmüşse de, kesin neden hala bilinmemektedir. On gün süren hastalığın sonunda, henüz 32 yaşında hayata veda ederken, halefinin kim olacağı sorusuna verdiği rivayet edilen cevabın yankısı ise, günümüzde dek sürecektir: “En güçlüsüne.” Mezkur cevap, yalnızca bir siyasal belirsizliği değil; İskender’in kendi ardında bıraktığı kaosu da simgelemektedir. Çünkü onun büyüklüğü, ardında yönetilebilir bir düzen değil; başsız bir evrensellik, yarım kalmış bir ütopya ve sonsuza dek tartışılacak bir miras bırakmıştır. Konuya dair daha fazla bilgi edinmek isteyenlere Plutarkhos'tan İskender - Sezar / Paralel Hayatlar, Jona Lendering'den Büyük İskender ve Arthur Curteis'ten The Macedonian Empire adlı eserleri tavsiye ediyorum.

Yunanca " çanak çömlek mahkemesi" anlamına gelen Ostrakismos sözcüğü, MÖ 6. yüzyılın sonları ile MÖ 5. yüzyılın başları arasındaki dönemi kapsayan ve Atina iç siyaseti nin durumunu özetleyen bir tabirdir. Meşhur Perikles 'in dayısı olan Kleisthenes tarafından başlatılan bu uygulama, yurttaşların hemşerilerini 10 yıllığına sürgüne göndermesine izin vermesinin yanında, yine, Kleisthenes'in yeniden yapılandırdığı demokratik yönetim sistemi ni güçlendirmek üzere hayata geçirdiği reformların da bir parçasıdır. Bu düzenlemeye göre; meclis (sadece yetişkin erkek yurttaşlardan oluşmaktadır), yılda bir kez, yalnızca mezkur prosedürü uygulayıp uygulamayacağına karar vermek adına toplanacaktır. Eğer oylama Ostrakismos 'un uygulanması lehinde sonuçlanırsa; iki ay sonra seçmenlerin, "pişmiş kırmızı topraktan testi veyahut tabak parçalarının (Ostraka; Ostrakismos bu kelimeden türemiştir) üzerine sürgüne göndermek istedikleri kişinin adını yazdıkları bir oylama daha yapılacaktır. Buna ek olarak; oylamanın gerçekleşmesi için katılımcı sayısı, asgari, 6000 kişi olarak belirlenmiş ve gitmesi lehine en fazla oy kullanılan kişi sürgüne gönderilirmiştir. Kararın ardından, sürgüne gidecek yurttaş 10 gün içerisinde Attika 'yı terk etmek zorundadır ve bazı durumlar hariç (meclis tarafından çağırılması vb.) geri dönmesi kesinlikle yasaktır. Ostrakismos , herhangi bir suç karşılığında verilen basit bir ceza değildir. Yine, sürgüne gönderilen kişiye mali bir yaptırım uygulanmamakta ve Atina 'daki mallarını muhafaza etmesine izin verilmektedir. Sürgün edilen kişinin ailesi, arzu ettiği takdirde ve zorunlu yokluğu dışında, hiçbir resmi sonuç ile rahatsız edilmeden yurtlarında yaşamaya devam edebilmektedir. Yine de bu prosedür, uygulanan kişiye ve ailesine büyük bir külfet getirmektedir. Sürgün edilen kimse, ya ailesini de yurdundan ayırıp kendisiyle birlikte Atina topraklarının dışına götürmek ya da uzun süreli yokluğu sırasında herhangi bir yardıma ihtiyaç duyduklarında akrabalarına ve dostlarına bel bağlayarak arkasında bırakmak durumundadır. Bütün bu sebeplerden mütevellit Ostrakismos, sürgüne gönderilen adamın (daima erkek olurdu) karısı ve çocukları üzerinde acı verici kişisel ve duygusal kayıplara neden olmaktadır. Peki Atinalılar neden Ostrakismos gibi ağır bir uygulamayı kabul etmişlerdir ? Bu sorunun cevabı, MÖ 6 yüzyılın ikinci yarısından itibaren yönetimi elinde bulunduran Peisistratos tiranlığında yatmaktadır; zira Atina halkı, Peisistratos idaresinde yaşadığı, özellikle tiranın son dönemlerinde iyice şiddetlenen baskı dönemini çok iyi hatırlamaktadır. Kleisthenes önderliğinde demokrasi lerini kurarken, alışılmadık biçimde öne çıkan herhangi bir liderin kendisini tirana dönüştürmek için gereken desteği kazanması ihtimalini tamamen ortadan kaldırmaya karar veren Atinalılar, böyle birinin kent devletinden 10 yıllığına uzaklaştırılmasını yegane çözüm olarak görmüşlerdir. Bu sayede sürgüne gönderilen kişi, siyasetten uzunca bir süre uzak kalacak ve itibar kaybedecektir. Amerika Birleşik Devletleri'nin kurucu babalarından ve aynı zamanda ikinci başkanı olan John Adams , bu siyasi saiki yani korkuyu, Atina'daki "sürgün" uygulamasının nedeni olarak kabul eder ve hatıratında konuya değin görüşlerini şu şekilde ifade eder: "halkın zafiyetinin ve devletin yürütme organını idare etmekteki yetersizliğinin veya yasama organının sahip olduğu yetkilerin dengesizliğinin bu kurum kadar samimi bir itirafı, tarihin hiçbir döneminde görülmemiştir." Bu açık sözlü değerlendirme, Adams ve diğer kurucu babaların Atina'nın doğrudan demokrasi sini yeni devletlerine model olarak kabul etmemelerinin ve cumhuriyetin kurulmasında ısrarcı olmalarının muhtelif nedenlerinden de biridir. Aynı zamanda, Ostrakismos, bireysel özgürlüğü korumak için yeterli anayasal güvencenin olmadığı bir demokraside görülmesi mümkün olan " çoğunluğun tiranlığı" kavramının bir tezahürü gibidir. MÖ 490'da gerçekleşen ve Atina İmparatorluğu 'nun temellerinin atıldığı meşhur Marathon Muharebesi 'nden sonraki Ostrakismos uygulamasına ilişkin kanıtlar, sınırlı olmak ile beraber, muharebenin evveline tekabül eden dönemde herhangi bir yurttaşa sürgün cezasının uygulanmadığını göstermektedir. Aristoteles 'in Atina siyasi tarihi üzerine yaptığı kısa araştırmasında (bkz: Atinalıların Devleti ) belirttiği üzere Ostrakismos 'un ilk muhataplarının sürülme nedeni, aslında bu insanların Atina'ya hükmeden tiranlar olmayı amaçlamalarından şüphelenilmesidir. Bu suçlama, söz konusu kişilerin Atina'nın ilk tiranı olan Peisistratos 'un ailesiyle bağlantılı olmaları hasebiyle kenti, Yunan özgürlüğünü tehdit eden Pers kralının mahmisi olarak yönetmek adına onunla işbirliği yapmaya hazır oldukları imasını da taşımaktadır. Bilindiği üzere o dönemde Peisistratos'un oğlu eski tiran Hippias , Perslerin zaferinin kendisini tekrar Atina'nın tek hükümdarı kılacağı beklentisiyle, Marathon 'a kadar Perslere eşlik etmiştir. Kusurun insanın imzası olduğu kaidesi, pek tabii olarak, Ostrakismos'un uygulanmasında da zaman zaman kendini göstermiş ve söz konusu cezasının kime uygulanması gerektiğine dair yapılan bazı oylamalarda kimi yurttaşlar, sırf kişisel antipati ya da kıskançlıktan kaynaklanan çeşitli saiklerle de hareket etmişlerdir. Bu duruma en güzel örneği teşkil eden hadise ise, hem kişisel yaşamında hem de siyasette alışılmadık ölçüde adil olmasıyla bilinen ve Salamis Savaşı kahramanlarından Aristides 'in 482'deki sürgünüdür. Anlatıya göre Aristides , o yılki Ostrakismos oylamasının yapılacağı yere doğru yürürken kendisine yaklaşan bir yurttaş elindeki çömlek parçasına bir isim yazması için ondan yardım istemiştir. Bu kişi okuryazar değildir ve bu durum o dönemde gayet normal olduğu gibi, yurttaşlığa ya da oy kullanmaya da engel teşkil etmemektedir. Velhasıl Aristides, adama çömlek parçasına hangi ismi yazacağını sorduğunda adam "Aristides" yanıtını vermiştir. Bu cevaba şaşıran Aristides, "Aristides sana sürgüne gönderilmeyi hak edecek ne yaptı ?" diye sorduğunda ise adam; "hiçbir şey yapmadı, yalnızca herkesin ona " Adil Aristides" deyip durmasından bıktım usandım" şeklinde cevap vermiştir ( Plutarkhos / Aristides). Konuya dair daha fazla bilgi edinmek isteyenlere Aristoteles'ten Atinalıların Devleti, Plutarkhos'tan Aristides ve Thomas Martin'den Perikles adlı eserleri tavsiye ediyorum.

Asıl adı Ahmet Kemal olsa da, hem ten renginin koyuluğu hem de sahip olduğu gizemli kişilik sebebiyle Kara Kemal olarak anılan, İttihat ve Terakki Cemiyeti'nin "küçük efendisi", İkinci Meşrutiyet öncesi, babası gibi Posta ve Telgraf Nezareti'nde çalışmaktadır. Serez Postanesi'nde görevliyken cemiyetin "büyük efendisi" ve ileride paşa unvanına da haiz olacak olan Talat Bey ile tanışarak İttihat ve Terakki'ye katılmıştır. İlk zamanlarda, mesleğinden mütevellit yasak yayınların ittihatçılara ulaştırılması görevini ifa eden Kara Kemal, 1907 yılına gelindiğinde cemiyetin İstanbul şubesini kurmak gibi mühim bir vazifeyi üzerine almakta tereddüt göstermeyecektir. Zaman kaybetmeden küçük ve orta büyüklükteki esnafı örgütlemeye ve loncaların başına kendisine bağlı kimseleri geçirmeye başlayan bu enigmatik karakterin mezkur faaliyetlerindeki asli motivasyonu, uzun vadede "sokaktaki gücü ve dengeleri İttihat ve Terakki'nin lehine çevirmektir". Nitekim bu girişimleri, Kara Kemal'in cemiyet içerisinde de yükselmesini sağlayacak ve 1912'de yapılan kongrede İttihat ve Terakki'deki ilk günlerinden itibaren himayesini gördüğü Talat Bey'in de desteği ile merkez-i umumi üyeliğine seçilecektir. 1913 yılındaki Bab-ı Ali baskını sürecinde de kendi topladığı adamları sadaret civarındaki kahvehanelere takviye kuvvet olarak yerleştirmek ile kalmamış, baskın günü eski görev yeri olan postaneye de güvendiği adamları yerleştirmiştir. Olay sonrasında sadaretin dış dünya ile olan iletişimini kısıtlayarak, "girişim" başarılı olana kadar hariçten yardım gelmesi ihtimalini ortadan kaldırmıştır. Cihan harbi yıllarında bir yandan Sansür Heyeti 'nde görev yaparken, diğer yandan da cemiyetin bir nevi yayın organı olan Tanin gazetesinde propaganda içerikli yazılar kaleme alan Kemal'in, savaş yıllarında öne çıkan diğer bir faaliyeti ise milli iktisat politikası doğrultusunda Türk ve Müslüman bir yerli/milli burjuva sınıfı yaratma çabasıdır. Yani, imparatorlukta faal olan yabancı sermayenin ve içerideki varlıklı gayrimüslim kesimin ülke ekonomisi üzerindeki hegemonyasını milli burjuvazinin gücüyle kırmayı amaçlamıştır. 1914'te ise daha farklı bir hedef ile, savaştan dolayı sıkıntıya düşen İstanbul'un iaşesi için Anadolu'dan un ve buğday getirmek amacıyla kurulmuş olan Heyet-i Mahsusa-i Ticariye adlı örgütü, "yerli" burjuva sınıfını yaratma projesinin "sermaye kaynağı" olarak kullanmıştır. İstanbul başta olmak üzere devlet sınırlarının tamamında iaşe kanallarını kontrol altına alan Kara Kemal, sermayeyi millileştirme konusunda başarılı olarak addedilebilecek olsa da, yiyecek ve temel ihtiyaç maddelerine gereksinim duyan halkın taleplerini karşılama konusunda aynı beceriyi gösterememiş, bilakis "harp zengini" veyahut " 1332 Zengini" adıyla müsemma olan karaborsacı grubun hasıl olmasına ön ayak olmuştur. Birinci Dünya Savaşı 'nın sona ermesinin akabinde ülkeyi terk eden ittihatçı triumvir anın aksine Kara Kemal, İstanbul'da kalmayı "tercih etmiş" ve lakapdaşı olan diğer bir "gizemli" karakter Kara Vasıf ile birlikte Karakol Cemiyeti 'ni kurmuştur. Bu cemiyet Anadolu'daki milli mücadele hareketine silah, mühimmat ve para kaçırma işlerinde aktif olarak faaliyet gösterecektir. Ocak 1919'da İngilizler tarafından tutuklanarak Malta 'ya gönderilen ve 6 Eylül 1921'de beraberindeki 20 kişi ile birlikte adadan firar eden Kara Kemal, ilk olarak Almanya' ya gidecek akabinde ise işgal altında bulunan İstanbul'a geri dönecektir. Bu tarihten itibaren Ankara'da bulunan milli hükümet ile tekrar ilişki kurma çabaları sonuçsuz kalacak ve İstanbul'da faaliyet göstermeye devam etmek ile beraber her daim Ankara'nın denetimine tabi olacaktır. Kurtuluş Savaşı sonrası Kara Kemal başta olmak üzere ülkede kalan eski ittihatçılar, Mustafa Kemal Paşa ve ekibi yerine kendilerini yeniden iktidara taşımak amacıyla dönemin maliye nazırı Cavit Bey 'in evinde toplantılar düzenlemeye başlamışlar ve mevzubahis görüşmelerin neticesinde Mustafa Kemal Paşa'ya bir suikast düzenlenmesini kararlaştırmışlardır. Neyse ki, suikastın tetikçileri arasında bulunan Motorcu Giritli Şevki 'nin korkup, 14 Haziran 1926'da durumu İzmir Valiliği 'ne ihbar etmesiyle beraber hain suikast tertibi ortaya çıkarılmıştır. İvedilikle önlem alan hükumet; İstanbul, Ankara ve İzmir'de 49 kişiyi tutuklamıştır. Daha sonra, Ankara İstiklal Mahkemesi üyeleri özel bir tren ile İzmir'e giderek, 26 Haziran 1926'da mahkeme salonuna dönüştürülen milli kütüphane binasında yargılamalara başlamıştır. Kara kemal, hain girişimin ortaya çıkarılmasından sebep firaridir. Gıyaben yargılanmış ve suikast tertibi ile iltisaklı olan diğer 15 kişi gibi idama mahkum edilmiştir. Halihazırda tutuklu bulunan hükümlülerin cezaları kararın açıklandığı gece infaz edilirken, kaçak olan Kara Kemal'in canını almak için önce onu bulmak gerekecektir; zira geniş bir çevresi vardır. Haftalar süren aramaların akabinde nihayet İstanbul Cerrahpaşa 'da bir arkadaşının evinde saklandığına dair ihbar alınır. 27 Temmuz 1926'da bahsi geçen eve baskın düzenleyen kolluk kuvvet ekipleri, canlı ele geçmemek için şakağına dayadığı piştov u ile intihar eden Kara Kemal'in cansız bedenini ele geçirir. Kara Kemal'in intiharı, hükumet açısından suikast dosyasının kapanması anlamına gelmemektedir ve eski ittihatçılar ile kapatılan Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası mensupları aleyhinde Ankara'da ayrı bir siyasi dava açılır. Dava neticesinde Kara Kemal'in kurduğu veya kurdurttuğu vakıf, banka, şirket gibi kurumların iaşe işlerinde yapılan yolsuzluklardan elde edilen haksız kazançlar ile siyasi amaçlara hizmet ettiğine hükmedilmiş ve mevzubahis tüm kurumların tüzel kişiliklerinin tasfiye edilip hükümete devredilmelerine karar verilmiştir. Bu son darbeyle beraber ittihatçılar maddi ve manevi olarak Türkiye siyaset sahnesinden tamamen silineceklerdir. Kara Kemal'in hayatı ve faaliyetlerine dair daha fazla bilgi edinmek isteyenlere Kemal Tahir'den Kurt Kanunu ve Emrah Safa Gürkan'dan Büyük Devrimin Portreleri: Cumhuriyet'in 100 İsmi adlı eserleri tavsiye ediyorum.

"Beş İyi İmparator"dan biri olarak kabul edilen ve 117–138 yılları arasında hüküm süren Publius Aelius Hadrianus, selefi olan Traianus gibi İspanyol kökenli bir Romalıdır. Aslına bakılırsa iki adam akrabadır ve Hadrianus babasının ölümünün ardından, henüz 10 yaşındayken Traianus'un himayesine verilmiştir. Bir zaman sonra, yani 24 yaşına geldiğinde Hadrianus, hamisinin yeğeninin kızı olan Sabina ile evlenmiş ancak bu, duygusal yakınlık ya da anlaşmazlıkların olmadığı, geleceğin müstakbel imparatorunun dönemin ruhuna uygun bir şekilde pozisyonunu güçlendirmesi adına kurulmuş bir akit / consensus olmuştur. Nitekim yakın aile bağları Hadrianus'u güvenilir kılmış ve tahta çıkmadan evvel, Traianus'un üç önemli savaşında da (İkinci Daciae Savaşı'nda kurmay subay, Üçüncü Daciae Savaşı'nda lejyoner komutanı ve Parth Savaşı sırasında Suriye valisi ve başkumandan olarak) yer alarak tecrübeli bir general ve devlet adamı olarak rüştünü ispatlamıştır. Ancak Hadrianus'un Princepsliği, yine de şüpheyle karşılanmış ve iktidarının başlangıcı yılı olan 117, "Generaller Komplosu" adıyla da anılacak olan kanlı bir mücadeleyi de beraberinde getirmiştir. İmparator Traianus'un ani ölümün ardından Hadrianus'un Praetor Praefectusu, yeni imparatora karşı komplo kurmak ile suçladığı Traianus'un önde gelen komutanlarından dördünü tutuklamış, suçlu bulmuş ve idam etmiştir. Maktullerin iddiası, Hadrianus'un belirlenmiş bir halef olmadığına yöneliktir ve aslına bakılırsa savlarında haklılık payı da söz konusudur. Zira sabık hükümdar ölmeden evvel herhangi bir kişiyi varis olarak ilan etmemiştir. Lakin Hadrianus, son imparatorun vesayeti altında olması bir tarafa, aynı zamanda onun gözdesi, evlilik bağıyla yeğeni ve Doğu'nun başkumandanı konumundadır ve mezkur olgular, zımnen de olsa Hadrianus'un müstakbel hükümdar olması gerektiğine işaret etmektedir. Bununla birlikte, resmi ilan ve imparatorluk mührünün devri, güya Traianus ölüm döşeğindeyken gerçekleşmiş ve törene yalnızca Traianus'un karısı, Praetor Praefectusu ve imparatorun kişisel hizmetçisi (olayın hemen akabinde şüpheli bir şekilde ölmüştür) tanıklık etmiştir. Bütün bunlara ek olarak, veraset belgesi Traianus'un değil, eşinin imzasını taşımaktadır. Kuşkusuz yeni imparator, kabul görmek adına bir hayli efor sarf etmek zorundadır ve başkente ulaşmadan evvel neredeyse bir ayını, ordunun desteğini kazanmak adına sınır lejyonlarının arasında geçirir. Akabinde ise bir cömertlik sağanağı başlar: Askerlere ve Roma'daki ayaktakımına büyük bağışlarda bulunulur. Yeni bir imparatorun tahta çıkması üzerine dağıtılan bahşiş yani "taç giyme altını", İtalya'da tedavülden kaldırılırken; eyaletlerde de miktarı düşürülür. Bu gelişme birtakım homurdanmalara yol açsa da, 225 milyon Denarii gibi dikkat çekici bir meblağa ulaşmış devlete olan borçların tümünün silinmesiyle birlikte çatlak sesler kesilmiş olur. Hem komplocuların art niyetlerinin hem de imparatorun endişelerinin köklerinin, Traianus'un ölmeden evvel Doğu'da yaşadığı askeri dağılma ve yeni imparatorun gelecekteki yönüyle alakalı ordu komutanları arasında ortaya çıkan derin bir ayrılıkta yattığı neredeyse kesindir. Hadrianus ise selefinin aksine çekilmeye ve toparlanmaya, dahası bu politikayı ebediyen imparatorluğa yerleştirmeye karar vermiş durumdadır. Traianus'un izlediği siyaset ile mahmisinin arasındaki karşıtlık bundan daha köklü bir farklılık arz edemezdir. Her ikisi de ideolojik saiklere sahip olsa da, savaş ve fethin altın günlerine dönmeye yönelik bir çabaya denk düşen Traianus'un tasavvuru, geleneksel Roma emperyalizmin bir yansımasıdır; Oysa Hadrianus, yeni gerçeklikleri anlamlandırmaya ve imparatorluk için yeni bir model kurmaya çalışan bir radikaldir. Bu noktada belirleyici olan faktör belki de Hadrianus'un daha evvel bir eyalet valisi olarak görev yapmış olmasının altında yatmaktadır. Keza İspanya'da büyümüş, kariyeri boyunca Gallia'yı, Germania'yı, Balkanlar'ı, Küçük Asya'yı, Levant'ı ve Mezopotamya'yı dolaşmıştır. Onun için İtalya, imparatorluğun pek çok eyaletinden yalnızca biridir ve geleneksel imparatorluk unvanı Pater Patriae'ın (Vatanın Babası) yalnızca Roma ve İtalya'nın değil, imparatorluğun bütün topraklarının koruyucusu ve hamisi anlamına geldiğini tasavvur eden ilk hükümdardır. Bütün eyaletleri aynı barış, refah, iyi yönetim, kent yaşamı ve klasik kültür seviyesine yükseltmek; Pax Romana'nın nimetlerinden faydalanan ve Roma'nın değerlerine olan bağlılıkları etrafında birleşmiş halklardan oluşan bir topluluk yaratmak istemektedir. İmparatorluk bu sayede içeride güçlenecek ve muhtelif halklar bu şekilde savunma yükünü omuzlamaya daha istekli hale gelecektir. Aynı şekilde, artık daha iyi tanımlanmış, istihkam edilmiş ve asker konuşlandırılmış sınırlar bu yolla daha kolay savunulacaktır. Hadrianus, uygarlık ve barbarlık farkının daha keskinleştiği, aralarındaki sınırların daha katı ve aşılmaz hale geldiği dikotomik bir dünya yaratmanın peşindedir. Hülasa bu, doğal sınırlarına ulaşmış bir imparatorluğa uygun bir tasavvur ve siyasettir. Hadrianus hükümdarlığının büyük bir kısmını seyahat ederek geçirmiştir. Ancak selefleri bunu zaman zaman savaşmak için yaparken o, yönetmek için gezmiştir. Bir zamanların yüksek komutanın bitmek bilmeyen enerjisi, her şeyi bizzat görmeye, yerinde değerlendirmeye ve dünyayı yeniden şekillendirmek için gerekli büyük projeleri başlatmaya azmetmiş vizyoner bir devlet adamının, ulus inşacısının, modernleştirici bir reformcunun enerjisine tahvil olmuştur. İlk olarak 129 - 131 arası batı eyaletlerine (Rhenania, Britannia, Gallia, İspanya ve Moritanya (bkz: Fas)) gitmiş, bilahare ise 124 - 126 yılları arasında Küçük Asya, Yunanistan ve Sicilya'yı ziyaret etmiştir. Roma'da geçirdiği 2 yılın ardından üçüncü seyahatinde Afrika'ya gitmiş, 129-131 yılları arasındaysa doğu eyaletleri turunu tamamlamıştır. İmparator, gittiği her yerde silinmez izler bırakmış gibi gözükmektedir, zira Roma İmparatorluğu'nun arkeolojisi günümüzde hala sınırlarda ve büyük klasik şehirlerde Kurucu Hadrianus'un izlerini taşımaktadır. Yaklaşık 10 yıl içerisinde imparatorluk sathındaki tüm ordu ve sınır sistemlerini denetleyen Hadrianus için Cassius Dio; "Her şeyi şahsen görüyor ve soruşturuyordu. Sadece silahlar, makineler, siperler, surlar ve çitler gibi kampların alışıldık tesisatlarıyla değil, fakat herkesin, hem er olarak görev yapanların hem de subayların kişisel meseleleriyle de ilgileniyordu." şeklinde bir açıklamada bulunmaktadır. Hadrianus'un geçişinin en açık gözlendiği yerler ise sınırlardaki savunma hatları olmuştur. Kaleler, işaret kuleleri ve devriyeler ile denetlenen açık hatlar, yerlerini hendek, çit ve duvarlardan oluşan kesintisiz çizgisel bariyerlere bırakmıştır. Britannia'daki Hadrianus Duvarı, bunların içerisinde en üstün ve en iyi çalışılmış örnektir. Newcastle'dan Carlisle'a kadar 117 km boyunca uzanan mezkur yapı, her milde bir dikilen yaklaşık 30 kişilik küçük kaleler ve her üçte bir milde yer alan gözlem kuleleriyle, 3 metre kalınlığında ve muhtemelen 4.5 metre yüksekliğinde taş bir duvardan oluşmaktadır. Duvarın önünde ise geniş, derin, v şeklinde bir hendek yer almakta ve duvar ile hendek arasında çatallı ve keskin dallardan oluşan bir engel bulunmaktadır. Onaylanmış tek geçiş yerleri, sınır trafiğinin kontrol edilebilmesi ve tüccarlardan gümrük resmi alınabilmesi için her milde bir dikilen kaleler ve giriş kapıları olmuştur. Bütün bunları yanı sıra, uzun mesafeli devriye yürüyüşlerini kolaylaştırmak amacıyla duvarın kuzeyine ileri karakol hüviyetinde istihkamlar inşa edilmiştir. Bu kalelerden ve kulelerden oluşan sistem zaman içerisinde Cumberland sahili boyunca aşağı doğru genişletilmiş ve çalışmalar ilerledikçe planlar değiştirilmiştir. Aynı şekilde, duvarın kalınlığı azaltılmış, başlangıçta tezekten yapılan kısımlar taş ile değiştirilmiş ve güneye doğru, duvarın arkasındaki geniş bir toprak kuşağının "askeri bölge" olduğunu gösteren kesintisiz çizgisel bir toprak tahkimat (bkz: Vallum) kazılmıştır. Duvarın yapılma amacıyla ilgili olarak tartışmalar devam etse de; çağdaş Roma askeri doktrinine göre önleyici ve cezalandırıcı saldırı, en iyi savunma biçimidir ve binaenaleyh duvarın bir polis / gümrük bariyeri olarak tasarlanmış olması daha olasıdır. Muhtemelen bu bile, esasen siyasi olan bir projeye gereğinden fazla rasyonellik atfetmektir. Eğer Traianus savaş ve askeri zafer sunuyorsa, Hadrianus bunların yerine büyük binalar, emperyal ihtişamı yansıtan anıtlar ve "Romalıları barbarlardan ayırmanın" bir yolu olarak sınırların sembolik açıdan belirginleştirilmesini teklif etmektedir. Dahası Hadrianus'un yaptıkları, daha büyük bir paketin parçalarıdır. İmparatorluğun sınırlarını toprak ve taştan hatlar ile çizmek suretiyle kutsallaştırdıktan sonra Hadrianus, dikkatini içerideki halka, artık hepsi emperyal bir devletin hisse sahipleri ve sadık destekleyicileri haline gelecek Roma tebaasına çevirmiştir. Yeni dünya düzeninin vitrininde, kuşkusuz imparatorluğun şehirleri yer alacaktır. Burada, taştan abideleşmesi gereken şey yalnızca Hadrianus'un tasavvuru değil; fakat ekseriyetle onun planları, tasarları ve mühendisliğidir. Öyle gözükmektedir ki, Hadrianus bir çeşit mimardır ve şaheseri Roma'daki "Pantheon" olacaktır. Bu yapıda Yunan tapınak mimarisinin yapısal olarak gereksiz sütunları terk edilmiş ve merkezi mabet kafesinden kurtarılarak, yapının bütünü haline getirilmiştir. Geleneksel bir kutunun yerine, Roma tonozunun bütün potansiyeli hayat geçirilmiş ve mabet tavandan zemine, bir taraftan diğerine eksiksiz ve mükemmel bir daire oluşturan dev bir kubbe biçiminde inşa edilmiştir. Binanın ayakları arasındaki, ancak modern zamanlarda aşılabilecek 43.20 metrelik devasa açıklık, temel olarak muazzam bir beton halkaya sahip olması, yüksek kalite Roma harcının kullanılması ve kubbenin inşasında kullanılan materyalin kalınlık ve tipinin tepeden tırnağa dikkatli bir şekilde tasnif edilmesiyle mümkün hale gelmiştir. Bugün, Akdeniz çevresindeki Roma şehirlerinin kalıntılarını ziyaret ettiğimizde, şahit olduklarımızın önemli bir kısmının Hadrianus ve halefi Antoninus Pius'un "altın çağlarına" ait olduğunu görürüz. On yıllar içerisinde çok sayıda imparatorluk şehrinin merkezi bölgeleri inşaat alanlarına dönüştürülmüş ve anıtsal klasik mimari ile barok süslemenin bir araya geldiği yeni kompleksler ortaya çıkmıştır. Kamusal inşaat projelerinin en çok yoğunlaşacağı şehir ise Helenofil imparatorun gözdesi olan kadim Yunan üniversite kenti Atina olacaktır. Burada, eski agoranın yakınlarına duvar ile çevrili bir bahçe, nilüferler ile dolu bir göl, etrafına yerleştirilmiş revaklar ve oturma yerleriyle tamamlanan 120 metreye 80 metre büyüklüğünde bir kütüphane kompleksi inşa ettiren Hadrianus'un başyapıtı ise dünyadaki en büyük klasik mabetlerden biri olan ve 17 adet Korinthos tarzı yüksek sütunun günümüze kaldığı Olympos tanrılarının kralı Zeus'un Tapınağı olacaktır. Dahası, tapınağın etrafındaki bölgede tamamen yeni bir dış mahallenin temelleri atılarak bu eser, eski ve yeni şehirlerin arasına yerleştirilen taştan bir kemer ile ölümsüzleştirilmiştir. Kemerin iç yüzünde "Burası Atina, Theseus'un kadim şehri", dış yüzünde ise "Burası Hadrianus'un şehri, Theseus'un değil" şeklinde yazılar bulunmaktadır. Bu kelime oyunuyla onurlandırılan; geçmiş klasik uygarlığın kaynağı, Hadrianus'un eserini üzerinde inşa etmeyi tasarladığı temel olan Yunanistan'ın ihtişamıdır. Söz konusu geçmiş, yeni eklerle daha da ihtişamlı hale getirilmiş ve onu günün ihtiyaçları için kullanan imparatorun anıtlarıyla yenilenmiştir. Hadrianus bu nokta, büyük kültürel etkileşim projelerinde, imparatorluğun en az Traianus'un boyun eğdirme siyasetinde olduğu kadar sınırlarına ulaştığını keşfedecektir. 132 ile 136 yılları arasında "Yahudi İsyanı" ile uğraşan imparator, nihayet Roma'ya döndüğünde bitkin ve ölümüne yaklaştığının farkındadır. Tibur'da kendisi için inşa ettirdiği büyük köy ikametgahında inzivaya çekilen Hadrianus, son günlerini seleflerinin de muzdarip olduğu halef belirleme süreciyle geçirir. Soy bağının önemini kaybettiği ve liyakatin ön plana çıktığı bu vetirede geçerli olan sistem, kendisinin de tecrübe etmiş olduğu evlat edinme uygulamasıdır. İlk olarak 136 yılının konsülü olan Lucius Aelius Caesar'ı himayesi altına alan imparator, Aelius'un 138 yılındaki ölümünün ardından İtalya'nın dört İmparatorluk Legatesinden biri (Hadrianus tarafından kurulan bir mevkii) ve Asya eyaleti Prokonsülü olarak görev yapmış Titus Aurelius Fulvus Boionius Arrius Antoninus'u (bkz: Antoninus Pius) evlat edinir. Aynı yılın temmuz ayında 62 yaşında Baiae'deki villasında yaşama veda eden Hadrianus'un 21 yıllık iktidarının etkisi, imparatorluğun dört bir yanında yüzyıllar boyunca kendisini hissettirecektir. Hadrianus'un yaşamına ve icraatlarına dair daha fazla bilgi edinmek isteyenlere Mary Beard'den SPQR - Antik Roma Tarihi, Adrian Goldsworthy'den Roma Tarihi ve Neil Faulkner'dan Roma: Kartalların İmparatorluğu adlı eserleri tavsiye ediyorum.

M.Ö. 3. yüzyılın sonları, Roma Cumhuriyeti'nin varoluş mücadelesi verdiği bir dönem olarak öne çıkar. Zira Kartacalı Hannibal’in ordularıyla Alpleri aşarak İtalya’ya girmesi, Roma'nın yalnızca askeri gücünü değil; aynı zamanda siyasal istikrarını ve toplumsal direncini de tehdit altına almıştır. Tam da bu kritik eşikte, genç bir aristokrat olan Publius Cornelius Scipio sahneye çıkmış; savaş meydanlarında sergilediği ustalığın ötesinde, devlet yönetimine dair sezgileri, diplomatik manevraları ve dinsel sembolizmi kullanma biçimiyle Roma’nın kaderini tayin etmiştir. İberya’daki askeri hamleleri, Zama’daki tarihi zaferi, Numidya ile tesis ettiği ittifaklar ve Kibele kültünü Roma’ya taşıyarak halkın manevi direncini güçlendirmesi, onu sıradan bir komutandan çok daha fazlası haline getirecek ve tarihte kendisine müstesna bir yer edinmesini sağlayacaktır. Gençliği ve Yükselişi Publius Cornelius Scipio Africanus, M.Ö. 236 yılında Roma'nın en köklü patricii ailelerinden birine, Cornelii Scipiones sülalesine mensup olarak dünyaya gelmiştir. Cornelii klanı, Cumhuriyet Roma’sının erken dönemlerinden itibaren devletin yönetiminde ve ordunun komutasında etkin rol oynamış, ahlaki erdemleri ve geleneksel Roma değerlerine bağlılıklarıyla öne çıkmıştır. Binaenaleyh mezkur aristokratik köken, Scipio’ya yalnızca siyasi ve askeri bir ağ değil; aynı zamanda Roma’nın kendi tarihsel misyonunu omuzlarında taşıma bilincini de kazandırmıştır. Ailedeki güçlü disiplin, erdem vurgusu ve kamu hizmetine adanmışlık ise, genç Scipio’nun karakterinin şekillenmesinde belirleyici olacak ve onun ilerleyen yıllarda gösterdiği vakur duruşun ve ölçülü cesaretin temelini oluşturacaktır. Kadim bir Patricii ailesine mensup olması hasebiyle, erken yaşlarından itibaren eğitimine büyük özen gösterilmiş olan Scipio; retorik, felsefe ve tarih alanlarında dönemin yetkin hocalarından ders almıştır. Genç yaşında gösterdiği düşünsel olgunluk ve doğal liderlik karizması, çevresi tarafından sıkça vurgulanmış, Roma’daki aristokrat çevrelerde büyük beklentiler uyandırmıştır. Ancak onun kişiliğini asıl keskinleştirecek olan deneyim, İkinci Pön Savaşı'nın ilk çarpışmalarında yaşanacaktır. Genç Scipio M.Ö. 218 yılında, henüz on yedi yaşındayken, babası Konsül Publius Scipio Calvus’un komutasında görev alarak Ticinus Nehri yakınlarında Hannibal’in ordusuna karşı yapılan çarpışmaya katılmıştır. Bu muharebe, Roma kuvvetleri açısından bozguna dönüşmüş ve süvari çatışmaları esnasında Konsül Scipio düşman hatlarının ortasında yaralanarak kuşatılmıştır. O sırada henüz tecrübesiz bir genç subay olan Publius, babasını kendi elleriyle düşman çemberinden çıkarmak suretiyle güvenli bölgeye taşımış ve hayatını kurtarmıştır. Bu eylem, yalnızca kişisel bir sadakatin değil; aynı zamanda savaş meydanındaki soğukkanlılık ve cesaretin de erken bir işareti olmuştur. Roma halkı ve Senatosu nezdinde, Scipio’nun gelecekte üstleneceği rol adeta önceden müjdelenmiştir. Söz konusu olayın ardından Scipio’nun adı, genç yaşına rağmen, askeri başarılarla değilse bile, kişisel fedakarlık ve kahramanlıkla birlikte anılmaya başlanmıştır. Babasının yanında sürdürdüğü görevleri boyunca, Kartaca’nın savaş düzenini ve Hannibal’in taktik anlayışını gözlemleme fırsatı bulmuş olan genç Publius; Kartacalı'nın Roma için yalnızca bir düşman değil, aynı zamanda stratejik bir deha olduğunun da idrakine varmıştır. Bu gözlem, ileride Zama Meydanı’nda gercekleşecek büyük hesaplaşmada belirleyici olacaktır. Scipio’nun gerçek çıkışı ise M.Ö. 211’de, Hispania’daki Roma kuvvetlerinin iki komutanının da Kartacalılar tarafından öldürülmesi sonrası tahakkuk etmiştir. Hispania, hem stratejik konumu hem de zengin kaynakları hasebiyle Roma’nın Batı Akdeniz’deki varlığı açısından hayati bir öneme sahiptir. Senato, bu karmaşık cephede komuta edecek uygun bir lider bulmakta zorlanırken, Scipio halk meclisinde yaptığı etkileyici bir konuşmayla gönüllü olduğunu ilan edecektir. Dönemin teamüllerine aykırı şekilde henüz otuz yaşına bile gelmemiş bir subayın böylesine kritik bir cepheye atanması, Senato’nun şüphesiyle karşılanmış olsa da, halkın coşkulu desteği ve Publius'un karizmatik etkisi sayesinde bu itirazlar bastırılmıştır. Scipio’nun bu noktada öne çıkan yönü, salt cesareti değil; zamanlamaya dayalı politik sezgisi ve halkla kurduğu empatik bağdır. Roma aristokrasisinin sıradan bir temsilcisi olmanın ötesine geçerek, halkın desteğini arkasına almayı başaran bir figür haline gelmiş; bu da onu, Cumhuriyet’in klasik askeri liderlerinden ayıran bir başka fazilet olarak ön plana çıkarmıştır. Hispania Seferleri Scipio’nun M.Ö. 211 yılında Hispania’daki komutanlığa atanması, hem Roma tarihinde hem de kendi kişisel kariyerinde bir kırılma noktası teşkil etmiştir. Önceki komutanların ardı ardına Kartacalılar karşısında düşmesiyle Roma’nın Batı Akdeniz’deki etkisi zayıflamış; Hispania’daki yerli kabileler ise Kartaca tarafına meyletmeye başlamıştır. Bu kaotik ortamda genç bir lider olarak görevi devralan Scipio, yalnızca Roma’nın askeri gücünü yeniden tesis etmeyi değil; bölgenin siyasi yapısını Roma lehine dönüştürmeyi de hedeflemiştir. Scipio'nun ilk büyük hamlesi ise, M.Ö. 209 yılında Carthago Nova’yı (bugünkü Cartagena) fethetmesi olacaktır. Kartaca’nın Hispania’daki en önemli üslerinden biri olan bu şehir, yalnızca stratejik bir liman değil; aynı zamanda geniş silah depolarına, esir kamplarına ve zengin gümüş yataklarına ev sahipliği yapan çok kapsamlı bir bölgedir. Zamanın, Roma'nın en büyük düşmanı olduğunun farkında olan genç kurmay, düşman kuvvetlerinin bölgeden uzaklaştığını fark ederek ani ve riskli bir saldırı planı geliştirmiş ve taarruz esnasında karadan ya da denizden yeterli destek bulunmamasına rağmen, bölge coğrafyasına dair detaylı bilgi edinerek Carthago Nova’nın zayıf noktalarını hedef almıştır. Sonuç olarak, taktik zamanlaması ve moralle yönlendirilmiş askeri düzeni sayesinde kent, çok kısa sürede Roma kontrolüne geçecektir. Bu zafer, sadece askeri bir başarıdan ibaret değildir. Scipio, şehri yağmalamaktan kaçınarak yerel nüfusa saygılı bir yaklaşım sergilemiş ve Kartaca’nın aksine Roma’nın “merhametli fatih” kimliğini vurgulamıştır. Bilhassa esir alınan yerli kadınlara ve ailelerine gösterdiği saygı, Roma dışındaki halkların gözünde onu bir fatihten ziyade "kurtarıcı figürüne" dönüştürmüştür. Keza bu tutumu, ilerleyen süreçte, Celtiber ve Lusitan kabilelerinin Roma ile iş birliği yapma konusunda daha istekli davranmasına da zemin hazırlayacaktır. Diplomasiyi savaş meydanı kadar önemseyen Scipio, Hispania’da yalnızca askeri başarılar kazanmakla kalmamış; bölge halkıyla kurduğu siyasi ve kültürel temaslar sayesinde Roma’nın nüfuz alanını derinleştirmiştir. Bu bağlamda Kartaca ile ittifak halinde olan yerel liderlerle görüşmeler gerçekleştiren çiçeği burnunda kumandan, kimilerinin sadakatini kazanırken; kendin taraf olmayanları da bölgesel izolasyonla etkisiz hale getirmeyi başarmıştır. Böylelikle yalnızca düşman hatlarını parçalamakla kalmamış, aynı zamanda düşman koalisyonlarını çözerek bölgedeki güç dengesini Roma lehine değiştirmiştir. Scipio’nun Hispania’daki başarısı, onun bir taktik deha olmasının yanı sıra uzun vadeli bir stratejist olduğunu da göstermiştir. Zira kısa vadeli zaferlerin ötesinde, Roma’nın Akdeniz’deki kalıcı egemenliğini tesis edecek zemini hazırlamıştır. Bütün bu süreç boyunca dikkat çeken bir diğer unsur ise, askerleriyle kurduğu organik bağ olacaktır: Askerlerine karşı adil, disiplinli ama sevecen bir tutum sergileyerek, onların hem sadakatini hem de savaşma arzusunu diri tutmayı başarmıştır. Bu da Roma tarihinde daha evvel pek az örneği görülen bir komutan - ordu ilişkisini ortaya çıkarmıştır. Kartaca’ya Yöneliş, Numidya İttifakı ve Zama’daki Büyük Hesaplaşma Hispania’daki zaferlerinden sonra Scipio, Roma’daki halk ve Senato nezdinde bir kahraman statüsü kazanmıştır. Ancak Hannibal hala İtalya topraklarındadır ve savaşın tam olarak ne zaman nihayete ereceği bir soru işaretidir. Bunun üzerine Scipio, Hannibal’in gücünü doğrudan İtalya’da kırmanın kolay olmayacağına kanaat getirerek farklı bir strateji geliştirir: Kartaca’nın kalbine yönelmek. Bu fikir başlangıçta Senato’da şüpheyle karşılanır; zira Roma aristokrasisi, Kartaca topraklarına yapılacak doğrudan bir çıkarmanın hem yüksek riskli hem de provokatif olabileceğini düşünmektedir. Ancak günün sonunda Scipio, elde ettiği halk desteği ve önceki başarılarının sağladığı meşruiyetle mezkur itirazları, daha önce olduğu gibi, bertaraf etmeyi başaracaktır. Savaş planının temel stratejisi, Kuzey Afrika’daki Numidya Krallığı ile kurulacak olan ittifakı esas almaktadır. Nitekim Kartaca'nın eski müttefiki olan Numidya, stratejik konumu ve yetenekli süvarileriyle savaşın kaderini etkileyebilecek güçtedir. Bu bağlamda Scipio, Numidya tahtı için müttefiki Massinissa’yı Syphax’a karşı destekleyerek, ülkede Roma yanlısı bir rejimin kurulması adına gerekli adımların ilkini atmış olur. Bu diplomatik hamle, yalnızca askeri değil, coğrafi anlamda da Kartaca’yı çevrelemeye yarayan bir etken olmuş ve Roma'nın Kuzey Afrika’daki varlığı için bir çapa görevi ifa etmiştir. M.Ö. 202 yılında Zama Ovası’nda gerçekleşen muharebe, Hannibal ile Scipio’nun ilk ve son kez karşı karşıya geldiği ve taraflar açısından her şeyin kaderinin tayin edildiği büyük bir hesaplaşmadır. Hannibal, on yılı aşkın süredir Roma topraklarında süren savaşın son perdesini bu ovada yazmaya hazırlanırken, Scipio kendisine özgü sakinliği ve ileri görüşlülüğüyle ordusunu düzenlemeye koyulmuştur. Savaşın başlangıcında Hannibal’in savaş filleri Roma hatlarına doğru sürülmüş; ancak Scipio’nun önceden tasarladığı şekilde bu saldırı boşa çıkarılmıştır. Roma ordusu, filleri yanal geçitlerle dağıtarak atlı birliklerin manevra kabiliyetini korumuş ve ardından Massinissa’nın süvarilerinin savaşa katılmasıyla beraber Kartacalıları çevrelemiştir. Zama’daki zafer, gerçekten de, Roma adına büyük bir askeri başarıdır. Ancak genel anlamda, Akdeniz’in siyasal yapısını baştan aşağı değiştiren bir dönüm noktası olduğu da gözden kaçırılmamalıdır. Zira Kartaca, barış anlaşması uyarınca donanmasını ve dış siyaset hakkını yitirmiş; Roma ise Batı Akdeniz’deki mutlak güç haline gelmiştir. Yine, Scipio’ya zaferin ardından “Africanus” unvanı verilmiş ve adı, Roma’nın zafer kültü içinde neredeyse mitolojik bir figüre dönüşmüştür. Diğer taraftan, Zama'daki tarihi mücadeleden yıllar sonra, Yunanistan'da, Scipio ile Hannibal arasında geçtiği rivayet edilen bir diyalog, iki büyük komutanın karakterlerini ve karşılıklı saygılarını özetler niteliktedir. Hikayeye göre; Scipio, Hannibal’e kimleri tarihin en büyük komutanları olarak gördüğünü sormuş; Hannibal de sırasıyla İskender, Pyrrhos ve kendisini zikretmiştir. Scipio ise, "Eğer beni Zama’da yenmiş olsaydın, kendini birinci sıraya koyar mıydın ?" diye sorduğunda ise, Hannibal tereddütsüz “Evet” cevabını vermiştir. Bu kıssadan hissede, yalnızca bir övgü değil; aynı zamanda Scipio’nun çağının ötesinde bir askeri deha olarak kabul edilişinin de yankısı gizlidir. Kibele Kültü ve Scipio’nun Yalın Kılıç Yemini Roma'nın İkinci Pön Savaşı sırasındaki en karanlık günlerinde, halkın yalnız savaş meydanlarında değil; manevi olarak da sarsıldığı bir dönem yaşanmaktadır. Hannibal’in Alpler’i aşarak İtalya içlerine kadar ilerlemesi, geleneksel Roma tanrılarının kudretinin halk nezdinde sorgulanmasına sebebiyet vermiş ve mevzubahis kriz karşısında Senato, çözümü salt askeri tedbirlerde değil; dini ve kültürel bir yenilenmede de aramıştır. Bu bağlamda M.Ö. 204 yılında, Küçük Asya’da Phrygia bölgesinin bereket tanrıçası olan Kibele’nin kutsal taşı, Apollon’un kehanetleri doğrultusunda Pessinus’tan getirilerek Roma’ya yerleştirilmiştir. Tanrıçaya adanan tapınak, Palatinus Tepesi'ne inşa edilmiş ve söz konusu hadise, Roma'nın tanrılarla olan ahdini yeniden kurduğu bir dönüm noktası olarak kabul edilmiştir. Yukarıda da bahsini geçirdiğimiz üzere, bu dinsel hamle yalnızca sembolik değil; aynı zamanda siyasi ve psikolojik bir stratejinin de parçasıdır. Zira Roma’nın, düşmanları karşısında kutsal bir koruma altında olduğuna dair kolektif bir bilinç oluşturulmaya çalışılmaktadır. Scipio’nun bu süreçteki rolü ise, halk arasında popülaritesinin artmasını sağlamıştır. Tanrıçanın Roma’ya gelişi sırasında yürütülen törenlerde onun aktif biçimde yer aldığı ve yeni tapınağın inşasında siyasi otoritesini ortaya koyduğu bilinmektedir. Bu durum, Scipio’nun zaferlerinin ilahi düzende de meşru kılındığı algısını pekiştirmiştir. Ancak Scipio’nun inançla kurduğu bağ yalnızca bu dönemle sınırlı değildir. Asıl dikkat çeken simgesel davranışı, M.Ö. 218 yılında, henüz on yedi yaşındayken katıldığı Ticinus Muharebesi esnasında gerçekleşmiştir. Yazımızın başlarında da bahsettiğimiz gibi, babası Konsül Publius Scipio Calvus, bu çarpışmada ağır yaralanmış ve düşman hattı içinde kalmıştır. Genç Scipio, düşman saflarına cesaretle girerek babasını kurtarmış ve onu güvenli bölgeye taşımayı başarmıştır. Bu olayın ardından ise, muhtelif kaynaklarda belirtildiği üzere, bir sunağın önünde kılıcını kınından çıkararak Hannibal’i alt edene kadar durup dinlenmeyeceğine dair bir yemin edecektir. Bu ant ileride, genç bir adamın sıradan öfkesi olarak değil; Roma'nın kaderini değiştirecek bir kararlılığın ilk tezahürü şeklinde yorumlanacaktır. Rönesans ve Barok dönem sanatında sıklıkla betimlenen mezkur sahne, bilhassa Giovanni Battista Tiepolo ekolüne ait eserlerde dramatik bir şekilde işlenmiştir: Genç Scipio, yalın kılıç halde bir sunağın önünde durmakta, gözleri ileriye (muhtemelen Hannibal’e) çevrilmiş biçimde resmedilmektedir. Bu tasvir, tarihsel olgudan ziyade, onun karakterindeki azmi, adanmışlığı ve Roma’nın değerlerine olan bağlılığını simgelemektedir. Binaenaleyh Scipio’nun zaferleri, yalnız strateji ve diplomasiyle değil; erken yaşta şekillenen bir inanç, tutku ve ruhsal bağlılık temelinde yükselmiştir. Ticinus sonrası ettiği yemin, onun sonraki yıllarda üstleneceği büyük rolün sadece askeri değil; bir bakıma uhrevi bir yön taşıdığına da delalettir. Siyasi Yaşamı ve Son Yılları Zama zaferiyle beraber İkinci Pön Savaşı’nı Roma lehine kesin olarak sonuçlandıran Publius Cornelius Scipio Africanus, askeri dehası kadar siyasi arenadaki mücadeleleriyle de Roma tarihine damgasını vurmuştur. Scipio’nun başarıları, halk arasında büyük hayranlık uyandırmış ve Roma’nın gücünü pekiştirmiş olsa da; madalyonun diğer yüzünde, Cumhuriyet’in elit aristokrasisi içinde geniş bir muhalefeti de beraberinde getirmiştir. Bu muhalefetin başını ise, daha gelenekçi ve sert bir Cumhuriyetçi olarak bilinen Yaşlı Cato çekecektir. Cato, Scipio’nun giderek artan popülaritesini ve Senato’daki etkisini, Roma’nın köklü idari yapısına bir tehdit olarak görmekte ve onun, askeri başarılarından doğan siyasi gücünü kişisel çıkarları için kullandığına dair suçlamalarda bulunmaktadır. Yine, bu dönemde, Scipio’ya yöneltilen yolsuzluk ve zimmete para geçirme iddiaları da, onun itibarını zedeleyen unsurların başında gelmektedir. Genel itibariyle Roma elitinin kritikleri; onun, aristokrat sınıfın çıkarları yerine halkın yanında durmasına, askerlerine karşı cömertliğine ve yerel halklara olan hoşgörüsüne yöneliktir. Scipio ise bu saldırılar karşısında kendisini savunmaya çalışmış olsa da; nihayetinde, politik rakiplerinin yoğun baskısı sonucunda geri çekilmek durumunda kalmıştır. Özellikle M.Ö. 187 yılında açılan yolsuzluk davası, Scipio'nun siyasi kariyerinin sonunu teşkil etmiştir. Uzun süren duruşmaların ardından beraat ettiyse de, kamu nezdindeki prestiji ciddi bir biçimde zarar görmüştür. Scipio Africanus’un siyasette yaşadığı bu zorluklar, Roma Cumhuriyeti’nin erken dönemlerindeki güç dengelerini ve aristokrasinin kendi içindeki rekabetini gözler önüne sermektedir. Onun kariyeri, askeri zaferlerin Roma siyasetinde her zaman mutlak bir üstünlük sağlamadığının en çarpıcı emsallerinden biridir. Son yıllarında halkın ve Senato’nun desteğini yitirmiş olsa da, Scipio’nun Roma tarihindeki yeri sarsılmazdır. Ölümünden önce sarf ettiği ve Roma halkına seslendiği rivayet edilen şu sözleri ise, mirasının özünü özetler niteliktedir: " Nankör memleketim, sen kemiklerime bile sahip olamayacaksın ..." Scipio Africanus'a dair daha fazla bilgi edinmek isteyenlere Richard A. Gabriel'den Scipio Africanus: Rome's Greatest General, B. H. Liddell Hart'tan Scipio Africanus: Greater Than Napoleon ve Michael Klein'dan Scipio Africanus: The Roman Miltary Genius adlı eserleri tavsiye ediyorum.

M.Ö. 3. yüzyılda Akdeniz coğrafyası, iki rakip güç arasında giderek sertleşen bir hakimiyet mücadelesine sahne olmaktadır: Bir yanda deniz ticaretine dayalı ekonomik yapısıyla Batı Akdeniz'de etkisini hissettiren Kartaca, diğer yanda ise yarımada içinden taşarak dışa açılma arzusunu her geçen gün daha da belirginleştiren Roma Cumhuriyeti. Bu gerilim hattının tam ortasında tarih sahnesine çıkan Hannibal Barca, yalnızca askeri becerileriyle değil, aynı zamanda Roma karşıtı jeopolitik stratejisiyle de döneminin en dikkat çekici figürlerinden biri olarak öne çıkmıştır. Hannibal’ın yaşamı, Roma'nın genişleme eğilimine karşı geliştirilen özgün bir direnç hattını temsil etmesinin ötesinde, Kartaca’nın siyasi zafiyetlerinin, içsel bölünmüşlüğünün ve nihayetinde imparatorluk-dışı bir gücün kendi sınırlarını aşarak Roma’nın kalbine kadar ilerleyebileceğinin tarihsel bir göstergesidir. Bu çalışmamızda, Hannibal'ın yaşam öyküsü yalnızca kronolojik bir anlatı düzleminde değil; Kartaca-Roma rekabetinin ideolojik ve askeri bağlamında ele alacağız. Aynı şekilde, Hannibal’ın tarihsel kimliğini, hem çağdaşı olan rakipleriyle hem de modern tarih yazımındaki yansımalarıyla birlikte çözümlemeye çalışacağız. Babadan Miras Kalan Düşmanlık: Hamilcar Barca ve Hannibal’ın Ant İçişi Kartaca'nın Roma karşısındaki en sert figürlerinden biri olan Hamilcar Barca, 1. Pön Savaşı’nın ardından yenilgiye uğrayan Kartaca’nın intikam arzusunu taşıyan jenerasyonunun simge ismi konumundadır. M.Ö. 241 yılında sona eren mezkur savaş, Kartaca'nın yalnızca denizlerdeki üstünlüğünü yitirmesine değil; aynı zamanda İtalya üzerindeki etkinliğini de büyük ölçüde kaybetmesine neden olmuştur. Söz konusu mücadelenin akabinde, Kartaca’da Roma karşıtı politik kliği temsil eden Barcid Hanedanı, bu mağlubiyetin rövanşını almaya kararlıdır. Binaenaleyh Hamilcar, henüz çocuk yaşlardaki oğlu Hannibal’ı da bu ideolojik ve askeri mirasın bir parçası haline getirmekte tereddüt etmemiştir. Titus Livius’un aktardığına göre, Hannibal henüz dokuz yaşındayken babası tarafından tanrıların huzurunda Roma’ya karşı ebedi bir düşmanlık yemini etmeye zorlanmıştır. Bu dramatik sahne, tarih yazımında sembolik bir kırılma noktası olarak kabul görmektedir; zira Roma’ya karşı duyulan öfke artık bireysel bir hissiyat değil, bir tür hanedan politikası haline gelmiştir. Bilahare Hamilcar, Kartaca Senatosu’ndaki muhalefete rağmen İber Yarımadası'nda bir güç üssü inşa etmek üzere seferlere çıkarken oğlunu da yanına almış; böylece Hannibal, erken yaşlardan itibaren hem askeri kamp hayatına hem de siyasal çatışmalara aşina bir biçimde yetişmiştir. Bu dönem, Hannibal’ın sadece bir asker olarak değil; aynı zamanda bir devlet adamı olarak da şekillendiği yıllardır. Hamilcar’ın ölümüyle birlikte komutanlık önce damadı Hasdrubal’ın, ardından da M.Ö. 221 yılında, henüz yirmi beş yaşındaki Hannibal’ın eline geçmiştir. Böylece Hannibal, yalnızca bir hanedanın değil; Kartaca’nın da kaderini şekillendirecek bir yolculuğa resmen adım atmıştır. İberya’da Yükselen Güç: Hannibal’ın Fetihleri ve Saguntum Krizi Hannibal, M.Ö. 221 yılında Kartaca’nın İberya’daki ordularının başına geçtiğinde, babası Hamilcar ve ardından gelen Hasdrubal tarafından atılan temellerin üzerine inşa edilmiş bir askeri-siyasal düzene hükmetmektedir. Yeni Kartaca (Carthago Nova) merkezli mezkur düzen, Akdeniz’in batısında, Roma’nın dikkatle izlediği fakat doğrudan müdahale edemediği bir alan olarak şekillenmiştir. Hannibal, bu coğrafyada yalnızca askeri başarılar elde etmekle kalmamış; aynı zamanda yerli kabilelerle ittifaklar kurarak Kartaca'nın bölgedeki meşruiyetini sağlamlaştırmayı başarmıştır. Bu süreçte Ebro Nehri’nin güneyinde kalan topraklarda Kartaca etkisi belirgin bir şekilde artmış, bu durum ise Roma tarafından bir tehdit olarak algılanmıştır. Roma ile Kartaca arasında M.Ö. 226 yılında yapılan Ebro Antlaşması’na göre Kartaca, nehrin kuzeyine doğru genişlememeyi taahhüt etmiştir. Ancak Saguntum kenti, her ne kadar Ebro'nun güneyinde yer alsa da Roma'nın dostu olarak kabul edilmektedir. Hannibal, bu kentin Roma’ya olan bağlılığını bir provokasyon olarak değerlendirmiş ve M.Ö. 219 yılında Saguntum’u kuşatma altına almıştır. Kuşatma aylarca sürmüş, kentin direnişi zamanla kırılmış ve şehir yerle bir edilmiştir. Roma Senatosu, söz konusu saldırıyı açık bir savaş sebebi sayarak Kartaca'dan Hannibal’ın teslimini istemiştir. Ancak Kartaca Meclisi, bu talebi reddetmiş; böylece 2. Pön Savaşı'nın fiili başlangıcı gerçekleşmiştir. Hannibal için bu savaş, yalnızca bir askeri meydan okuma değil; aynı zamanda çocukken ettiği yeminin tarihsel zemine kavuşmasıdır. Roma için ise bu kriz, Akdeniz’de karşısında artık diplomatik yollarla sınırlandırılamayacak bir düşmanın varlığını teyit etmektedir. Saguntum krizi, klasik anlamda bir “casus belli” olmakla birlikte, aynı zamanda Kartaca-Roma ilişkilerinin iç dinamiklerini, Roma’nın genişleme siyasetine karşı geliştirilen bölgesel direniş stratejilerini ve Akdeniz’deki güç boşluğunun nasıl hızla topyekun savaşa evirildiğini göstermesi bakımından da tarihsel bir dönüm noktasıdır. Alplerden Roma’ya: Cesaretin ve Stratejinin Zirvesi Saguntum’un düşüşüyle başlayan savaş, kısa sürede Akdeniz’in doğu ve batı kanatlarına yayılabilecek bir çatışma haline gelirken, Hannibal beklenmedik bir hamleyle Roma’nın askeri doktrinini altüst edecek bir rota izlemeyi tercih edecektir. Kartaca donanmasının Roma karşısında mutlak bir üstünlüğe sahip olmadığını bilen Hannibal, savaşın seyrini belirleyecek yeri Roma’nın kendisi olarak tayin eder ve bu doğrultuda, geleneksel stratejileri terk ederek kara yoluyla, Pireneler ve Alpler üzerinden İtalya’ya ilerlemeye karar verir. M.Ö. 218 yılında başlayan bu büyük yürüyüş, yalnızca coğrafi engellerle değil; aynı zamanda iklim koşulları, yerel kabilelerin direnişi ve lojistik zorluklarla da örülmüş bir macera hüviyetindedir. Hannibal, ordusuyla birlikte yaklaşık 50 bin piyade, 9 bin süvari ve sayıları giderek azalsa da savaş filleriyle birlikte Alp geçidine yönelmiştir. Bu hareket, yalnızca askeri açıdan değil; sembolik anlamda da Roma’ya karşı meydan okunmuş bir irade beyanıdır. Polybios’un ve Livius’un aktardığına göre geçiş sırasında Hannibal, askerlerinin moralini yüksek tutabilmek adına doğrudan doğa ile mücadeleyi kişisel cesaretiyle bütünleştirmiş; bu da onun karizmatik liderliğinin temel yapıtaşlarından biri olmuştur. Alplerin aşılması yalnızca fiziksel bir zafer değil, Roma’nın psikolojik üstünlüğüne karşı geliştirilen sembolik de bir taarruzdur. Roma daha evvel, kendi topraklarında böylesine kapsamlı bir istilayla karşılaşabileceğini tasavvur etmemiştir ve Hannibal, savaşın başlangıcından itibaren inisiyatifi eline alarak stratejik zamanlama, sürpriz faktörü ve cephe dışı düşünme yetisiyle klasik Roma savaş anlayışının dışına çıkmayı başarmıştır. Bu yürüyüş aynı zamanda Roma’yı savunma pozisyonuna çeken ilk saldırı niteliği taşımış ve İtalya topraklarında yıllar sürecek olan savaşın temelini atmıştır. Hannibal artık Roma'nın eşiğindedir; ancak bu yalnızca savaşın değil, onun efsanesinin de yeni bir evresinin başlangıcı olacaktır. Zaferler Serisi: Trebia, Trasimene ve Cannae Hannibal, Alp geçidini aşmasının ardından ordusunu yeniden düzenleyerek, Kuzey İtalya’da konumlanır. Bu noktadan itibaren, Roma karşısında üst üste kazandığı zaferlerle hem askeri dehasını kanıtlamış hem de psikolojik üstünlüğü ele geçirmiştir. Mezkur zaferler serisi, onun klasik savaş taktiklerinin ötesine geçen, çevik ve öngörülemeyen bir komutan olduğunu ortaya koymuştur. İlk büyük muharebe Trebia Nehri kıyısında gerçekleşmiştir (M.Ö. 218). Hannibal, Romalı komutan Tiberius Sempronius Longus’un aceleci ve kibirli tutumunu ustalıkla değerlendirmiş; pusuyla desteklenen bir karşı saldırı ile Roma ordusunu ağır bir yenilgiye uğratmıştır. Burada uyguladığı kuşatma manevrası, klasik cephe savaşından ziyade çevresel koşulların, psikolojik savaşın ve öncü süvari birliklerinin etkin kullanımının zaferi belirlediği bir örnektir. Bir yıl sonra Trasimene Gölü Muharebesi (M.Ö. 217), Hannibal’ın manevra savaşı konusundaki ustalığını bir kez daha kanıtlamıştır. Doğal araziyi lehine kullanarak, Romalı komutan Gaius Flaminius’un ordusunu dar bir geçitte tuzağa düşürmüş; sabah sisiyle desteklenen bu baskında Roma ordusu neredeyse tamamen yok edilmiştir. Trasimene, Antik Çağ’da uygulanan en büyük pusu taktiklerinden biri olarak kabul edilmiştir ve Hannibal’ın topografik zekasının bir yansımasıdır. Hannibal’ın askeri mirasını ölümsüzleştiren zafer ise, hiç kuşkusuz Cannae Muharebesi’dir (M.Ö. 216). Roma, bu kez çok daha büyük bir orduyla sahaya çıkmış, ancak Hannibal çemberleme (çift kıskaç) taktiğini mükemmel bir biçimde uygulayarak tarihte eşi benzeri az görülen bir yıkım yaratmıştır. Cannae, Roma’nın 80 bin civarında asker kaybettiği, senatörlerin bile savaş alanında öldüğü bir facia olarak kayda geçmiştir. Bu zafer, askeri strateji tarihinin en parlak örneklerinden biri olarak halen modern harp akademilerinde incelenmektedir. Hannibal’ın bu muharebelerde sergilediği deha, yalnızca düşmanı imha etmekle kalmamış; aynı zamanda Roma’nın müttefik ağında da çözülmelere yol açmıştır. Güney İtalya’daki bazı kent devletleri Kartaca safına geçmiş; Roma ise olağanüstü hal politikaları geliştirerek kendi devlet aygıtını yeniden yapılandırmak zorunda kalmıştır. Ancak tüm bu zaferlere rağmen, Hannibal’ın Roma üzerine doğrudan yürümesi yönündeki beklentiler karşılıksız kalmış; Kartaca’dan beklenen askeri ve lojistik destek gecikmiş ya da hiç gelmemiştir. Bu durum, Hannibal’ın başarılarının stratejik karşılığını bulmasını zorlaştırmış ve zamanla avantajını erozyona uğratmıştır. Sürgün, İhanet ve Ölüm: Hannibal’ın Son Yılları Cannae zaferi sonrasında Roma’nın müttefik yapısında yaşanan çözülmeler ve halk arasında yükselen korkuya rağmen, Hannibal İtalya içlerinde kesin bir siyasi sonuç yaratmakta zorlanmıştır. Bunun temel nedenlerinden biri, Kartaca Senatosu’nun Hannibal’ın başarılarına rağmen ona gerekli lojistik ve askeri desteği sağlamaktan imtina etmesidir. Roma’nın aksine merkeziyetçi olmayan Kartaca siyasal yapısı, Barcid Hanedanı'nın etkisini dengelemek isteyen diğer aristokratik çevrelerin direnciyle örülmüş ve Hannibal’a karşı içeriden işleyen bir siyasi kuşatmaya dönüşmüştür. Bu süreçte Roma, kayıplarına rağmen Scipio Africanus önderliğinde sistematik bir toparlanma sürecine girmiş ve savaşın seyrini Afrika kıyılarına taşımayı başarmıştır. Hannibal, yaklaşık on beş yıl boyunca İtalya’da yürüttüğü savaştan sonra, M.Ö. 203 yılında Kartaca’ya geri çağrılmış ve ertesi yıl Zama Muharebesi’nde Roma ordusuyla son kez karşı karşıya gelmiştir. Scipio’nun burada uyguladığı taktikler, Hannibal’ın daha önce başarıyla kullandığı çevreleme stratejisini etkisiz hale getirmiş ve Kartaca bu savaşta kesin bir yenilgiye uğramıştır. Zama, sadece bir savaşın değil, Kartaca'nın da Akdeniz üzerindeki jeopolitik iddiasının sonunu işaret etmiştir. Yenilgi sonrası Kartaca, Roma’nın dayattığı ağır şartları kabul etmek zorunda kalmış; Hannibal ise yine de halk nezdindeki itibarı sayesinde Kartaca'da sufet (baş yönetici) olarak göreve getirilmiştir. Görev süresince yolsuzlukla mücadele etmiş, vergi sistemini reforme etmiş ve Roma yanlısı aristokrasiyle çatışmaya girmiştir. Bu reformcu tutum, Roma nezdinde Hannibal’ın yalnızca askeri değil; siyasi bir tehdit olarak da görülmesine neden olmuştur. Roma Senatosu, Kartaca’dan Hannibal’ın görevden alınmasını talep etmiş; baskılar neticesinde Hannibal, M.Ö. 195 yılında kendi isteğiyle sürgüne gitmiştir. Sürgün yılları boyunca Hannibal, önce Suriye’de Seleukos kralı 3. Antiochos’un hizmetine girmiş, ardından Bitinya’da 1. Prusias’ın danışmanlığına geçmiştir. Ancak Roma, Hannibal’ın varlığını tehdit olarak görmeye devam etmiş ve onu nereye giderse gitsin izlemeyi sürdürmüştür. Bu kıstırılmışlık duygusu içinde, M.Ö. 183 yılında, Bitinya’daki bir Roma heyetinin kendisini teslim almak üzere geldiğini öğrenince, Hannibal, yanında taşıdığı zehri içmek suretiyle intihar etmiştir. Ölümünün ardından söylediği rivayet edilen “Artık Roma halkını uzun süredir meşgul eden bir endişe kalmadı” sözleri, yalnızca bir hayatın değil; aynı zamanda Roma karşıtı bir direniş fikrinin de sonlandığını ifade eder. Hannibal, bir komutandan çok daha fazlasıdır: O, tarihin en kalıcı “yenilmiş kahramanlarından” biri olarak, hem düşmanları hem hayranları nezdinde saygı uyandıran bir figüre dönüşmüştür. Sonuç: Tarihin Tanıklığında Hannibal: Galiptir Bu yolda Mağlup Hannibal Barca’nın yaşamı, bir askeri dehanın zaferle değil; dirençle tanımlandığı nadir örneklerden biridir. O, yalnızca Roma’nın topraklarına giren bir düşman değil; aynı zamanda Roma’nın kendisini yeniden inşa etmesine neden olan bir tehdittir. Trebia’dan Cannae’ye uzanan zaferleri, askeri tarihin ezberlerini bozarken, Kartaca’nın iç siyasal bölünmüşlüğü karşısında yaşadığı yalnızlık, stratejik yetkinliğin siyasal irade olmadan nasıl savrulabileceğini gözler önüne sermiştir. Tarih, genellikle kazananlar tarafından yazılır; ancak Hannibal, bu kuralın istisnasıdır. O, Roma tarafından mağlup edilmiş olsa da, Roma’nın onu tarihsel bir istisna olarak tanıması, onun büyüklüğünü teyit eder niteliktedir. Nitekim Scipio Africanus, Zama zaferinden sonra dahi Hannibal’a duyduğu hayranlığı gizlememiş; modern çağlarda Napoleon Bonaparte ve General Patton gibi askeri figürler Hannibal’ın stratejik düşünüşünü örnek almıştır. Bu bağlamda Hannibal, yalnızca Kartaca'nın değil; evrensel savaş tarihinin de kalıcı figürlerinden biri olmuştur. Öte yandan, Hannibal’ın hikayesi aynı zamanda güç ile kırılganlık arasındaki çelişkiyi temsil eder. Alp Dağları'nı aşan irade ile, Bitinya kıyılarında ölümle yüzleşen yalnızlık arasındaki fark, tarihte bireyin sınırlarını da sorgulatır. O, Roma'yı dize getirecek kadar güçlü, fakat kendi şehir meclisini ikna edemeyecek kadar siyasal olarak yalıtılmış bir figürdür. Sonuç olarak Hannibal, tarihteki konumunu ne yalnızca kazandığı savaşlarla ne de kaybettiği bir imparatorlukla tanımlar. Onun mirası, tarih boyunca yükselen her güç odağının karşısında var olabilen, farklı düşünebilen ve meydan okuyabilen figürlerin kalıcılığına işaret eder. Bu nedenle Hannibal, sadece Roma’nın düşmanı değil; tarihin ortak hafızasında bir uyarı, bir ders ve belki de bir ihtimal olarak yaşamaya devam etmektedir. Hannibal'ın yaşamına ve faaliyetlerine dair daha fazla bilgi edinmek isteyenlere Patrick N. Hunt'tan Hannibal, Eve MacDonald'dan Hannibal: Helenistik Bir Hayat ve Philip Freeman'dan Hannibal: Rome's Greatest Enemy adlı eserleri tavsiye ediyorum.

Modern Avrupa hakkında ilginç olan şey şudur ki, bugünkü sınırlara baktığınızda Almanya'nın 110 yıl önce bir pazartesi günü patlak veren Birinci Dünya Savaşı'nı kazandığını düşünebilirsiniz. Günümüzde Avrupa Birliği ve eski Sovyet Ülkeleri, merkez üssü Berlin'miş gibi görünen bir Avrupa ile ilişkilendirilirken, Euro üzerinde Almanların belirgin bir hakimiyeti vardır ve aynı şekilde, Eurozone üzerinde baskın olan güç, bir Alman bankası olan Deutsche Bank'tır. Bu durum ilginç bir şekilde, Eylül 1914'te savaşı Almanya'nın kazandığını düşünen bir Alman şansölyesinin söylediklerinde ifade bulur: Buna göre Avrupa bağımlı devletlerden meydana gelmeli ve Rus İmparartorluğu yıkılmalıdır (bkz: Napoleon Bonaparte) (bkz: Avrupa Birleşik Devletleri). Nitekim meydana gelen şey de bu olacaktır. Elbette günümüz Almanları, 1914'teki atalarından epey farklı bir zihniyete sahiptir, ancak şu da gözden kaçırılmamalıdır ki Post Sovyet Ülkeleri ilk olarak mezkur atalar tarafından tahayyül edilmiş ve oluşturulmuştur. Bu durumun en net gözlemlenebildiği yer ise mevcut devletlerin en büyüğü olan, sahip olduğu tahıl ve kömür ile o dönemde Alman imparatorluğu'nun incisi konumundaki Ukrayna'dır. Keza Rusya ile Ukrayna üzerinde günümüzde girilen çıkmazın 1914'ün 100. yılına denk gelmesi buna fazlasıyla uygun bir göstergedir ... 1914 Anglo - Alman savaşı'nın patlak vermesinin görünürdeki sebebi; Almanya'nın, İngiltere'nin koruması altındaki tarafsız Belçika'yı işgal etmesidir. Lakin Birinci Dünya Savaşı, 1840'tan beri İngiltere dış politikasının merkezinde yer alan çok önemli bir soru işaretinin devamıdır: Almanya mı, Rusya mı ? Hepimizin bildiği üzere tıpkı 1941'de olduğu gibi İngilizler tercihlerini Ruslardan yana kullanacaklardır. Geçmişe dönüp baktığımızda bunun tartışmasız bir seçim olduğunu düşünebiliriz, ne var ki durum tam olarak böyle değildir. Bir zamanlar İngiltere'nin Almanya ile çok daha farklı ve tabiri caizse "sıkı fıkı" bir ilişkisi söz konusudur. Her şeyden evvel kraliyet aileleri arasında tartışmasız güçlü bağlar mevcuttur (misal; Kraliçe Victoria, en büyük torunu olan Alman kayzerinin kollarında can vermiştir). Yine, eğitimli Britanyalılar savaştan önceki dönemlerde Alman kültürünü ve edebiyatını iyi bilmektelerdir ki, harbin akabinde bir daha böyle bir birliktelik tesis edilememiştir. İki ülkenin Protestan bir geçmişi paylaşması da, aynı şekilde, unutulmaması gereken ortak paydalardan yalnızca biridir. Şüphesiz muhtelif tarihçiler, İngiltere'nin Almanya ile asla ters düşmemesi gerektiğini ileri sürmüşlerdir: Bu kimselere göre İngiltere'nin pekala Almanya'nın egemenliği altındaki bir Avrupa ile birlikte yaşayabileceği göz önünde bulundurulması gereken bir ihtimaldir, tıpkı bugün her ne kadar farklı bir surette olsa da yaşadıkları gibi. Alman bir Avrupa hakkında söylenecek çok şey vardır. Almanya, şansölye Bismarck yönetiminde Fransa'yı bozguna uğrattığı 1871'deki savaştan en kuvvetli büyük güç olarak çıkmış, bilahare daha da ileri gitmiştir. 1914'te Berlin, globalleşmeye başlayan dünyanın Atina'sı konumundadır. Sanat ve bilimin kalbinin attığı yer haline gelen kent, bir cazibe merkezine dönüşmüştür. (Hertz, Röntgen, Mach, Dizel hep o dönemden yadigar terimlerdir ve modern dünya bu buluşlar üzerinde inşa edilmiştir.) Alman kimyagerlerinin ve mühendislerinin yaratıcılığının sonu yok gibi gözükmektedir. Örneğin İttifak devletleri'ni İtalya cephesi'nde zafere yaklaştıran şey, Ferdinand Porsche'nin cephenin dağlık yollarına uygun dört çekerli arabayı icat etmiş olmasıdır. Bir zamanlar hakimiyet nasıl Britanya ve Manchester'ın büyük sanayilerindeyse, 1914'te de Ruhr ya da sanayileşmiş Saksonya'nın fabrika bacaları başı çekmektedir. Winston Churchill'in de kabul ettiği üzere, Almanya'nın 1917'de İtalyanlara karşı Caporetto Muharebesi ya da İngilizlere karşı 1918 Mart Taarruzu gibi zaferlerle, İtilaf devletleri saflarındaki uyuşukların asla altından kalkamayacağı parlak güç gösterileriyle, olağanüstü bir savaş çabası gösterdiğine şüphe yoktur. Alman bir Avrupa düşüncesi pratikte de anlamlıdır ve yukarıda da ifade ettiğimiz üzere, günümüzle belli belirsiz benzerlikler söz konusudur. İsveç ve Fransa'nın maden cevherlerine, Almanya'nın kömür ve çelik sanayilerine sahip, İngiliz ya da Amerikan rekabetinden korunan ve Kuzey Afrika'ya, hatta petrol bakımından zengin Bağdat'a uzanan bir Avrupa Ekonomik Alanı pekala makuldür. Birinci Dünya Harbi'ne giden yolda ülke sanayisi büyüyüp güçlendikçe Almanların özgüveni de artmış ve bu başarı başlarını döndürmüştür. Bismarck kendi döneminde ihtiyatlı politikalar takip etmiş ve merkezde güçlü bir Almanya'nın, komşularının ona karşı birleşebileceğini öngörmüştür. Oysa şimdi yeni bir kuşak gelmektedir ve bu jenerasyonun gözü kendinden başkasını görmemektedir. Bu kuşağın başındaki simgesel figür de, 1889'da tahta çıkan genç imparator kayzer İkinci Wilhelm'den başkası değildir. Wilhelm'in, ülkesi için tasavvur ettiği model ise tam olarak Britanya İmparatorluğu'dur. Britanya çok zengindir ve muazzam ölçekte denizaşırı topraklara sahiptir. Kadim köklere sahip kurumları açısından muhafazakardır ancak aynı zamanda enerjik ve girişkendir. Sınai ürünleri, dünya ticaretinin ekseriyetini oluşturmaktadır ve global konumunu devasa bir donanma ile güvence altına almıştır. Hülasa Almanya'nın da İngilizlerle boy ölçüşebilecek bir denizaşırı imparatorluğu neden olmasındır ? Nihayetinde 2. Wilhelm döneminde Almanya'nun gücü ve bunun "patavatsızca" ifade edilmesi, bir Avrupa krizinin fitilini ateşleyen temel etkenlerden biri olacaktır ... Yaşlı kıtadaki bir diğer kadim rekabet olan Fransa ile Almanya çekişmesi, yakın dönemde yeni Almanya'nın doğudaki Alsace ve Lorraine'i ilhak etmesiyle sonuçlanan Bismarck'ın 1871'deki büyük zaferinin, uzun dönemde ise Fransa'nın Avrupa'ya hakim olduğu ve Almanya'nın birbiriyle kavgalı devletler ile devletçiklere bölünmüş yapısını kalıcılaştırdığı 17. yüzyıla kadar uzanan bir sürecin sonucudur. Bilahare bu gergin rekabete eklemlenecek bir diğer devlet ise Rusya olacaktır. Bismarck, her daim Rusya ile bozuşmamak konusunda dikkatli davranmıştır. Zira Berlin ile Saint Petersburg arasında, kısmen monarşiler arası dayanışmadan mütevellit, kısmen de sindirilmesi zor lokma olan Polonya'dan her birinin kendi payını almış olması hasebiyle bir mutabakat söz konusudur. Ancak 19. yüzyıl itibariyle Osmanlı imparatorluğu Avrupa'da zayıflayınca, yeni bir faktörün ortaya çıkması kaçınılmaz hale gelmiştir. Almanya'nın doğal müttefiki olan Avusturya Macaristan İmparatorluğu'nun Balkanlar'da güçlü çıkarları vardır lakin aynı durum Rusya için de geçerlidir. Nihai olarak Avusturya ile Rusya arasındaki anlaşmazlık, Bismarck'ı denge politikasını terk etmek zorunda bırakacaktır. Binaenaleyh Almanlardan umduğu desteği bulamayan Rusya da, yüzünü Fransa'ya çevirecektir. 20. yüzyılın ilk çeyreğinde Avrupa'nın dışındaki dünya, kelimenin gerçek anlamıyla dağılıyor gibi gözükmektedir. Hindistan ve Çin Avrupa'nın kontrolüne geçmiş durumdadır ve Osmanlı imparatorluğu'nun çökme ihtimali giderek daha gerçekçi bir hal almaktadır. Bütün bu gelişmelerin sonucunda ortaya çıkan pastadan kendisine de pay isteyen Almanya, ihtiyacı olan son şeyi yaparak, yani Britanya'ya saldırmak üzere bir donanma inşa ederek, Avrupa'nın kucağına bombayı bırakacaktır. Alman savaş gemileri çok iyi inşa edilmiştir ama sayıları çok azdır ve son derece savunmasızlardır. Nitekim 1. Dünya Savaşı'nın neredeyse tamamını limanlarda geçireceklerdir; ta ki sonunda, anlamsız bir feda edilme tehdidi altındaki tayfalar ayaklanıp alman İmparatorluğu'nun sonunu getirene kadar ... Aşağı yukarı aynı tarihlerde, dünyanın o gün bugündür birlikte yaşamak zorunda olduğu bir başka konu ortaya çıkmıştır. Amerika'nın başkanı Eisenhower, 1960'larda mevzubahis konuyu isabetli bir şekilde tanımlamak adına doğru ifadeyi bulacaktır: Askeri - Sınai kompleks. Milyonlarca değilse de binlerce kişiyi istihdam eden, bütçeden büyük pay alan ve gazetelerdeki köşe yazıları da dahil olmak üzere, her sektörü canlandıran savaş sanayii, ekonominin en güçlü öğesi konumuna gelmiş durumdadır. Üstelik savaş sanayii şaşırtıcı bir değişime de tabidir: Bir aşamada akıl almaz bir para israfı gibi görünen şeyin vazgeçilmez olduğu ortaya çıkabilirken (bkz: uçak), aklıselim gibi görünen yatırımların gereksiz masraf olduğunun farkına varılabilmektedir (bkz: kale). Teknoloji pahalı ve öngörülemez hale geldikçe bu karmaşık denkleme bir bilinmeyen daha eklenecektir: Silahlanma yarışı. Dünya savaşı'nın arifesindeki statükoda bir ülkenin silahlanması, bir başkasının silahlanmayı artırması için mazeret yaratmıştır. Hız kesmeden devam eden ve tedricen artış gösteren bu zamana karşı yarışta bir diğer önemli faktör de demiryolları olacaktır. 1914'ten evvel global ticarette büyük bir canlanma olmuş ve Avrupa hükümetlerinin elinde harcayacak çokça para birikmiştir. 1911'de Alman ordusunun harcamalarındaki "mütevazi" artış, 1912'de Fransızların buna karşılık vermesine neden olmuş ve 1913 yılına gelindiğinde belki de bütün dünyanın kaderini tayin edecek belirleyici adımlardan biri atılmıştır: Rusya'yı süper güce dönüştürmeyi amaçlayan büyük bir silahlanma programı. Bu program Rusya'ya Almanya'dan daha fazla top kazandıracak ve nihayet, Rus ordusunun askerlik çağına gelen erkeklerin çok daha büyük bir kısmını beslemesine, giydirmesine ve cepheye nakletmesine imkan sağlayacaktır. Rusya'nın yaşadığı para sıkıntısı ise ordusunun, üç katı bir nüfusa sahip olduğu halde, Alman ordusundan daha büyük olamamasına ve çok daha az silah ile stratejik demir yoluna sahip olması anlamına gelmektedir. Ancak bu durum değişecektir. 1914 yılına gelindiğinde İngiltere, çarlığın resmi finansörü ve müttefiki konumundadır. Rus ordusunun büyümesi ve ağırlığının artması, Almanya açısından yeterince kötü bir haberdir ancak Berlin'de yaşanan paniğin asıl nedeni Rus demiryollarının gelişmesi hasebiyledir. Rusya 1908'den sonra, en parlak sayfaları Amerika ve Almanya'da yazılmış olan, itici gücü kendinden alan sanayileşme sürecine katılmıştır. Kuşkusuz ülke muazzam kaynaklara sahiptir ancak ulaşım sorun olduğundan ve kimse kağıt paraya güvenmediğinden, kaynaklardan optimum seviyede yararlanılamamaktadır. Bu durumun değişmesi ise Germenler için tehlike çanlarının çaldığı anlamına gelmektedir. Alman generallerin, sivil işlerde başka hiçbir ülkede dengi olmayan bir ağırlığı vardır ve itidalini koruyan 1850 kuşağı için, bir Fransız - Rus ittifakı karşısında uygulanacak savaş planı yeterince açıktır. Her ne kadar atılım halinde olsa da Rusya, batılı büyük güçlerden çok daha az demiryoluna sahip, geri bir ülkedir ve Fransızlar çökerken, Rusya ordusunu ancak toparlamış olabilecektir. Nitekim Alman Genelkurmay Başkanı Kont Schlieffen 1897'de, bu koşullarda Alman ordusunun 1870'te Fransa karşısında elde ettiği zaferi tekrarlamak için bol bol zamanı olacağını ifade etmiştir. Ondan sonra ise sıra Rusya'ya gelecektir ... 28 haziran 1914'te Avusturya Macaristan imparatorluğu tahtının varisi olan Arşidük Franz Ferdinand, Güney Slavlarının en önemli merkezi konumundaki Bosna'nın başkenti Saraybosna'da bir suikasta kurban gittiği hemen herkesin malumudur. Bir grup genç Sırp terörist, arşidükü ülkeye yapacağı resmi bir ziyaret sırasında öldürmeyi planlamış ancak suikast anında hedefi ıskalayan bir bomba atarak işi ellerine yüzlerine bulaştırmışlardır. Kargaşayı fırsat bilip dağılan teröristlerden biri ise sakinleşip kendine gelmek için yan sokaklardaki kafelerden birine oturmuştur. Başarısız saldırının ardından küplere binen arşidük, arabasıyla birlikte hışımla Bosna Genel Valisi Potiorek'in karargahına gitmiş ve onu bir güzel haşlamıştır. Daha sonra sabahki bombalama olayında yaralanmış olan bir subayı ziyarete gitmek için oradan ayrılan arşidükün yanında bu defa Kont Harrach adında bir yarbay bulunmaktadır. Yolculuk esnasında şoför Saraybosna ırmağının üzerindeki bir köprüyü geçtikten sonra yanlışlıkla sola sapmış ve adama durması, geri geri gitmesi söylenmiştir. Bu sırada kahvede oturan terörist ise hedefinin yavaş yavaş gelip önünde durduğunu görmüş ve tereddüt etmeden tabancasını çıkartarak ateşlemiştir ... Katil Gavrilo Princip 17 yaşında, milliyetçilik ve terörizm eğitimi görmüş bir romantiktir ve 1850'lerin Rus Nihilistlerinin uzantısı olan bir timin üyesidir. O dönemde Avusturya'da reşit olmayanlara idam cezası verilmemektedir (öldürülen kişi veliaht prens olsa bile ?) ve Princip de cinayeti işlediği esnada reşit değildir. Velhasıl hapishaneye atılmış ve orada Mayıs 1918'de hayatını kaybetmiştir. Ölmeden evvel bir hapishane psikoloğu ona yaptığı eylemle dünya savaşına ve milyonlarca kişinin ölümüne sebep olduğu için herhangi bir pişmanlık duyup duymadığını sormuş, Gavrilo ise tarihe geçecek şu yanıtı vermiştir: "Bunu ben yapmasam, Almanlar başka bir bahane bulacaktı ..." İlk domino taşının düşmesiyle birlikte ültimatomlar ve savaş beyanları peşi sıra gelmiştir. Şimdi, yani 1914'te her genelkurmayın endişesi, ilk önce rakip ordunun harekete geçmesidir. İlk olarak Almanlar, Avusturya - Macaristan'ın Rusya'ya karşı genel seferberlik ilan etmesi adına büyük baskı uygulamış ve demir zarın yuvarlanması gerektiğini ifade etmişlerdir. Nitekim Berlin'de yumrukların masaya inmesiyle 28 Temmuz'da Avusturya ile başlayıp 3 Ağustos'ta Almanların Fransızlara verdiği ültimatomun reddinin ardından beyan ettiği savaş ilanı ile devam eden süreçte, Britanya'nın 4 Ağustos'ta Almanlara Belçika'yı boşaltmalarını talep eden ültimatomun cevapsız kalmasıyla beraber Dünya savaşı'nın başlaması için bütün sahne hazır hale gelecektir. Konuya dair daha fazla bilgi edinmek isteyenlere; birkaç yıl evvel kaybettiğimiz kıymetli hocamız Norman Stone'dan Birinci Dünya Savaşı, Basil Liddell Hart'tan Birinci Dünya Savaşı Tarihi ve Andrew Wiest'ten Birinci Dünya Savaşı Tarihi & Fotoğraflar, Haritalar, Çizimler adlı eserleri tavsiye ediyorum.

Almanya'daki dağınık prensliklerin Prusya'nın önderliğinde bir Alman Birliği oluşturmaları, hem genel siyasi tarih hem de Türkiye açısından son derece mühim sonuçların hasıl olmasına sebebiyet vermiştir. Mevzubahis birliğin mimarı olduğuna dair kimsenin şüphe duymaması gereken isim ise Prusya Başbakanı Otto von Bismarck'tan başkası değildir. Kuzey Almanya'nın gelenekçi tarım soylusu aileleri Junkers 'e mensup olan Bismarck, bu zümrenin özellikle erkek çocuklarına gösterdiği ihtimamdan mütevellit son derece disiplinli ve iyi bir eğitime tabi tutulur ancak mizacından ötürü Otto'nun öğrenim yaşamı pek de parlak geçmez. Göttingen Üniversitesi 'nden ayrılmak zorunda kaldıktan sonra yüksek öğrenimini Berlin 'de tamamlayan Bismarck, bilahare Adliye Bakanlığı 'nda adliye katibi olarak devlet hizmetine başlar. Belirli bir zaman zarfının akabinde devlet memuriyetinin yeknesaklığından da sıkılan Otto, önce gönüllü olarak askere yazılır ve bu hizmetini tamamlamasının ardından da ailesinin topraklarını yönetmeye başlar. Girizgahtan da anlayabileceğimiz üzere Otto'nun gençliği oldukça dengesiz ve tam anlamıyla bir "arayış" içerisinde geçmiştir ve bu arayış, Otto'nun 1847 yılında temsilci olarak Diyet meclisi 'ne girmesi ile son bulur. "Anayasa gibisinden bir kağıt parçasının tebaa ile kral arasına girmesine razı olamam. Zaten devleti, liberaller ve liberalizm yıkmaktadır. Liberaller rüya gören adamlardır. Parlamento belki İngiltere için yararlı bir kurum olabilir fakat Prusya için zararlıdır." 1848 devrimleri öncesi kritik dönemde Bismarck'ın parlamento kürsüsünden yaptığı bu tarz sert çıkışlar, onun siyaset anlayışını tüm çıplaklığı ile sergilemektedir ve bu süreçteki çalışmaları salt mecliste verdiği söylevler ile sınırlı kalmaz. Örneğin 1848 yılında Berlin'de işçiler ayaklandıkları zaman, isyanları bastırmak adına çiftçilerden oluşan bir gönüllü müfrezesi toplanması için parlamentoya teklifte bulunur. Otto'nun kafasındaki Birleşik Almanya , anayasal Alman parlamentosunun çatısı altında değil; Prusya çekirdeği çerçevesinde ve Hohenzollern hanedanı başkanlığı altında gerçekleşmelidir. Ancak Bismarck'ın Prusya imparatorlarına olan bağlılığını 4. Friedrich Wilhelm 'in ya da Birinci Wilhelm 'in karakterlerine duyduğu saygıyla bağdaştırmak da pek doğru olmaz. Zira onun karakteri, kendinden başka kimseye hayran olmaya veyahut bağlanmaya müsait değildir. Bismarck'ın nokta-ı nazarında imparator, ulusun başıdır ve bu çerçeve içerisinde toplumun lidere olan tabiiyeti mutlak olmalıdır. Otto'nun siyasi tutumuna eleştirel bir bakış açısıyla yaklaşmamız gerekirse; onun, kalabalık ve liberallerle dolu bir meclis ile uğraşmak yerine daha kolay bir biçimde manipüle edebileceği tek bir kişiyle yani imparator ile çalışmak istemiş olması da ihtimaller dahilindedir. Ayrıca şunu da belirtmek de fayda var ki; Bismarck'ın ailesi Prusya Devleti 'ne olan hizmetleri ve Hohenzollern hanedanına olan yakınlıklarıyla nam salmış bir ailedir ve Prusya tarihindeki hemen hemen tüm savaşlara Bismarck ailesinden bir fert muhakkak iştirak göstermiş durumdadır. Örneğin Otto'nun dedesi süvari albayı August Friedrich 1742'de Bohemya 'da gerçekleşen bir muharebede hayatını kaybetmiştir. Bunun yanı sıra Otto'nun annesi Wilhelmine Wecken , kral Üçüncü Friedrich Wilhelm'in özel kalem müdürünün kızıdır ve saraya yakınlığının bir sonucu olarak 4. Wilhelm Friedrich'in çocukluk ve oyun arkadaşıdır. 1851 yılında Diyet 'e tekrar seçilen Bismarck, 1854'te büyükelçi unvanıyla Saint Petersburg 'a atanır. 1857'de ise bir sonraki durağı Paris olur. Burada görev yaptığı süre boyunca Üçüncü Napolyon ile yakın ilişkiler kurar ve bilahare ona karşı kullanacağı zaafları konusunda fikir sahibi olur. 1861 yılında 4. Friedrich Wilhelm'in ölümü üzerine Prusya tahtına, halihazırda 1849'dan beri ülkeyi naip sıfatıyla yönetmekte olan Birinci Wilhelm geçer ve 1 yıl sonra Bismarck'ı başbakanlık görevini ifa etmesi için Berlin'e çağırır. 1862 itibariyle 47 yaşındaki Otto artık Avrupa ve dünya siyaset sahnesinin başrol oyuncuları arasındadır. İktidara gelmesiyle birlikte Bismarck'ın kafasında kuşkuya yer bırakmayacak şekilde her şeyden önce Alman Birliği'nin oluşturulması ve bu birliğin dünya siyasetinin düzenleyicisi olması düşünceleri vardır.  Otto'nun bu amaca yönelik siyasetini de beş ana başlıkta toplamamız gerekirse: Güçlü bir ordu oluşturulması Beynelmilel alanda güçlü bir konum elde edilmesi ve bilhassa küçük prensliklerin topraklarının egemenlik altına alınmasıyla beraber hakimiyet alanın genişletilmesi Uygun bir fırsat hasıl olduğu takdirde Avusturya ile çatışılması ve Avusturya'nın Alman Birliği'nin dışında tutulması. Alman Birliği'nin Prusya'nın öncülüğünde kurulması. Kurulacak Almanya'nın Avrupa politikasının egemeni ve düzenleyicisi olması. Danimarka Savaşı Bismarck'ın başbakanlığının ilk yılları parlamento ile sürekli bir savaşım içerisinde geçer. Bilhassa ordunun güçlendirilmesine yönelik olarak milli savunma bütçesinin arttırılmasına meclis tarafından şiddetle karşı çıkılmaktadır. Bismarck evvela ordunun büyütülmesine yönelik tüm girişimlerin sorumluluğunu üzerine alır ve bilahare Danimarka savaşı çıkana ve büyük başarılar elde edilene dek yani dört yıl boyunca bütçeyi parlamentoya sunmadan kararnameler üzerinden yürütür. Bu süreçte Prusya'daki askerlik süresi de iki yıldan üç yıla yükseltilmiş ve her yıl silah altına alınanların sayısı 40.000'den 63.000'e yükseltilmiştir. Ancak ordunun savaş kabiliyetinin de denenmesi gerekmektedir. Mevcut şartlarda askeriyeye yönelik büyük yatırımlarda bulunmuş olsa Prusya; ne Avusturya, ne Fransa ne de Rusya'ya karşı hamle yapabilecek güçtedir. Ahvalin bu şekilde hasıl olduğu bir ortamda Bismarck, aradığı fırsatı Danimarka'ya bağlı prensliklerde bulur. Gerçekleştirilecek olan hareket öncesi doğu sınırını güven altına almak isteyen Bismarck, Rusya'ya bir elçi göndererek halihazırda Lehistan 'da Ruslara karşı gerçekleşen isyanda kendilerini destekleyeceklerini bildirir. Bu gelişmenin akabinde de olağan bir biçimde Rusya ile Prusya arasında saldırmazlık antlaşması imzalanır. Bismarck ilk hedefine tabiri caizse zahmetsiz bir şekilde ulaşmış ve doğu sınırını güvence altına almıştır. Tüm şartların olgunlaşmış olduğuna kanaat getiren Prusya, Danimarka kralı 9. Christian 'ın, ülkesinin anayasasını Elbe Dükalıkları 'na dayatmasını bahane ederek Danimarka'ya savaşa ilan eder. Bismarck, yukarıda da bahsini geçirdiğimiz üzere bir süredir ordunun gücünü test etmek istemektedir ve İskandinav ülkesi bu konuda tabiri caizse biçilmiş kaftandır. Ancak Bismarck'ı bu harekata yönlendiren tek sebep bununla da sınırlı değildir. Holstein sınırları içerisinde bulunan Kiel limanı da Prusya'nın Baltık denizi üzerindeki çıkarları açısından ehemmiyet taşımaktadır. Prusya'nın Almanya'yı ilgilendiren böylesi bir soruna bu denli yürekten eğilmesi tabii olarak Avusturya'nın da dikkatinden kaçmaz. keza Avusturya, Almanya ile ilgili konularda ve kararlarda mütemadiyen "Prusya'yı yalnız bırakmama" ilkesi ile hareket etmektedir. Velhasıl Prusya, pek istekli olmasa da, Danimarka'ya karşı Avusturya ile beraber hareket etmeyi kabul eder. Prusya ordusu biraz da deneyimsizliğinin etkisiyle bu savaşta büyük taktiksel hatalar yapar ancak subaylarının basiretsizliğine karşın piyadelerinin ve bilhassa topçu kuvvetlerinin azmi sayesinde Danimarka'yı yenilgiye uğratmayı başarır. 14 ağustos 1865 yılında imzalanan Gastein Antlaşması 'na göre Schlesweig 'i Prusya alırken Holstein , Avusturya'nın egemenliği altına girmektedir. Ayrıca Lauenburg da Avusturya tarafından Prusya'ya satılır. Bu savaşın sonucunda Prusya, hem askeri gücünü gösterme fırsatını yakalamış hem de ordusunun savaş konusunda deneyim kazanmasını sağlamıştır. Bismarck artık sıranın yavaş yavaş Avusturya'ya geldiğinin bilincindedir. Avusturya ile Savaş ve Kuzey Alman Federasyonu'nun Kurulması Prusya, her ne kadar topraklarını bir ölçüde genişletmiş olsa da Alman Birliği'nin sağlanmasının yolunun salt toprak ediniminden değil; Avusturya'nın Germen Federasyonu 'nun dışına itilmesiyle gerçekleşeceğinin farkındadır. Zira aynı birlik içerisinde iki güçlü devletin olması, küçük prensliklerin bu ikisi arasındaki denge politikası ndan yararlanarak varlıklarını sürdürmeleri anlamına gelmektedir. Bu nedenle bilhassa Prusya nezdinde Avusturya ile çatışmak kaçınılmaz olmasının yanında aynı zamanda ideallerini gerçekleştirmek açısından zaruridir. Ancak evvela Bismarck'ın bu politikayı hayata geçirebilmek için ülkesi adına uygun koşulları yaratması gerekmektedir. Siyasi kariyeri boyunca hiçbir zaman tedbiri elden bırakmayan, mütemadiyen planlı ve programlı hareket eden Bismarck, aynı Danimarka savaşı öncesinde olduğu gibi Avusturya'ya karşı da aksiyon almadan önce sınırlarını herhangi bir dış tehdide karşı koruma altına almak ister ve bu bağlamda Bismarck'ın ilk hamlesi, "eski dostu" 3. Napolyon ile görüşmek olur. 1865 Ekim'inde Biarritz 'de yapılan görüşmede Bismarck, Fransa'nın tarafsızlığını sağladığı gibi İtalya'yı Prusya ile anlaşmaya zorlama ödününü de koparır ve nihayetinde 1866'da Berlin'de İtalya ile Prusya arasında Avusturya'ya karşı bir ittifak antlaşması imzalanır. Ancak Bismarck diplomatik anlamda ülkesi adına istediklerini elde etmiş olsa da Prusya'nın Germen konfederasyonu içerisindeki konumunu zayıflatmıştır. Zira konfederasyon anayasası, üye devletlerden herhangi birinin bir başkası aleyhine konfederasyon dışı bir devlet ile anlaşma imzalamasını kesinlikle yasaklamaktadır. Ancak Bismarck, halihazırda gelebilecek tepkileri hesaplamış ve kafasındaki terazide Avusturya'ya karşı alınabilecek her türlü desteğin olduğu kefe daha ağır basmıştır. Artık geriye yalnızca Avusturya'ya karşı açılacak savaş için bir bahane yaratmak kalmıştır ve aranan fırsat, Holstein'de başlayan karışıklıklar ile kendini gösterir. Bismarck, ülkesinin böyle bir hakkı olmamasına rağmen Viyana'ya bölgedeki huzursuzluğun sona ermesi için nota verir ve tabii olarak Prusya'yı ilgilendirmeyen bir mesele için Avusturya bu ültimatoma herhangi bir cevap vermez. Bunun üzerine Prusya, Gastein Antlaşması 'nın sona erdiğini ilan ederek Holstein'i işgal eder. Avusturyalılar konuyu konfederasyon meclisine getirmek ister ancak Prusya, Germen konfederasyonu'nun dağılmış olduğunu ifade ederek meclisten ayrılır. Bütün bu gelişmelerin sonucunda konfederasyon kuvvetleri Prusya'ya karşı seferberlik ilan eder ve 14 haziran 1866'da Bismarck'ın çok istediği Avusturya Savaşı resmen başlamış olur. Prusya'nın 350.000 kişilik ordusuna karşılık olarak Avusturya ve müttefiklerinin 850.000 civarında askeri bulunmaktadır ancak Prusya ordusu nicelik bakımından geride olsa da nitelik ve yönetim açısından rakiplerinin çok ilerisindedir. Nitekim 3 temmuz 1866'da Königsreatz 'da gerçekleşen nihai savaşta Avusturya, geride 40.000 ölü bırakarak geri çekilmek durumunda kalır ve Viyana'ya doğru ilerleyen Prusya ordusu karşısında Üçüncü Napolyon'dan yardım ister. İşin bu aşamasında Prusyalı generaller ile Bismarck arasında bir anlaşmazlık hasıl olur. İmparatorun da generalleri desteklediği mevzubahis anlaşmazlık, Viyana'ya girilip girilmeyeceğine dairdir ve Bismarck, öngörülü bir şekilde (ve planları doğrultusunda) ileride çıkması muhtemel olan Fransa / Prusya çatışmasında Avusturya'nın Fransızların yanında yer almasını istememektedir ve binaenaleyh Viyana'ya girerek Avusturyalıların gururunun kırılmasına şiddetle karşı çıkmaktadır. Velhasıl nihayetinde Bismarck, Wilhelm'i ikna etmeyi başarır ve 26 temmuz 1866'da Nikolsburg'da ateşkes, ardından da 23 Ağustos'ta Prag'ta Avusturyalılar ile barış antlaşması imzalanır. Prag koşullarına göre Avusturya, Alman konfederasyonun dağıldığını ve yapılacak olan yeni düzenlemede yer almayacağını kabul etmektedir. Ayrıca Danimarka savaşı'nın ganimetleri olan Schleswig - Holstein üzerindeki tüm haklarından da Prusya lehine feragat eden Avusturyalılar, 20 milyon taler tutarındaki savaş tazminatını da ödemek zorunda kalırlar. Prag barışı 'nı izleyen aylarda Bismarck'ın aktif diplomatik girişimleriyle Main nehri 'nin kuzeyinde kalan tüm topraklarda bir Kuzey Almanya Birliği oluşturulur. İlk parlamentosunu 1867'de Berlin'de Prusya'nın önderliğinde toplayan söz konusu birlik, 25 milyon nüfuslu büyük bir Almanya'ya tekabül etmektedir ve hız kaybetmeden sürekli şekilde büyüyen bu yeni güç, aynı zamanda Fransa için tehlike çanlarının çaldığına da delalettir ... Fransa ile Savaş ve Alman İmparatorluğu'nun Kurulması Kuzey Almanya Birliği Anayasası'nın getirdiği sistem, tabiri caizse Bismarck'ın eseridir ve ikili meclisten oluşan bu sisteme göre halkın oyuyla seçilen temsilcilerden oluşan Reichstag 'ın yetkileri son derece kısıtlıdır. Buna karşılık birlik üyesi devletlerin gönderdikleri temsilcilerden oluşan Bundesrat neredeyse yetkilerin tümünü elinde toplamaktadır. Bismarck'ın nihai hedefine ulaşması için yani birlik dışında kalan Güney Alman Prensliklerini de büyük Almanya'nın şemsiyesi altında toplamak adına önünde aşması gereken tek bir engel kalmıştır: Fransa. Muhtelif kaynaklar tarafından Birinci Wilhelm'in Ems 'ten başbakanı Bismarck 'a gönderdiği ve İspanya 'daki veraset savaşı ile ilgili gelişmeleri aktardığı meşhur Ems telgrafı , Fransa ile Prusya arasında gerçekleşen savaşın asli nedeni olarak gösterilmektedir. Hadise, İspanya'da kraliçe İsabella 'nın düşürülmesinin akabinde boşalan tahta Hohenzollern hanedanının Katolik kanadından Prens Leopold 'un aday gösterilmesi sonucunda Prusya ve Fransa arasında büyük bir gerginliğin hasıl olması ile başlar. Fransa, Leopold'un tahta geçmesi durumunda İspanya'nın Prusya'nın politikalarını destekleyeceğini ve iki ateş arasında kalacağını düşünmektedir. Binaenaleyh Hohenzollern hanedanından herhangi birini İspanyol tahtında görmek istememektedir. Prusya tarafında ise Bismarck, tahtta pek de gönlü olmayan Leopold'u ikna etmek için büyük bir enerji harcamaktadır. Son kertede Wilhelm neredeyse Leopold'un tahttaki iddiasından vazgeçmesini kabul etmiş durumdadır ancak Fransa'nın Almanya büyükelçisi Benedetti 'nin kendisine karşı takındığı ukala üslup, konuya dair fikrinin değişmesine sebep olur ve ardından veraset görüşmelerinin yapıldığı Ems şehrinden Bismarck'a yeni gelişmeleri aktarmak için telgraf çekilmesini emreder. Bu şekilde aradığı fırsatı elde etmiş olan Bismarck da gizli kalması gereken telgrafı basına servis ederek olayların fitilini ateşler. Nitekim bu koşullar altında Fransa parlamentosu 19 Temmuz 1870'te Prusya'ya savaş ilan eder. Fransa tam anlamıyla hazır olmadan Almanya üzerine yürüyerek ölümcül bir hata yapmıştır ve seferberliğini tamamlamamış olduğunu düşündüğü Prusya'yı kısa sürede saf dışı bırakmak için çabuk hareket etmek isteyen Fransızlar, ağustos aynın ikinci haftasında kendilerini anavatanlarını korurken bulurlar. Birkaç hafta sonra yani 1 Eylül 1870'te ise Sedan 'da yapılan büyük savaşta Üçüncü Napolyon, 80.000 kişilik ordusuyla birlikte Prusyalılara esir düşer. Yenilgi haberi Paris'te duyulduğu zaman toplanan parlamento, son 100 senede geçirdiği devrimlerin kazandırdığı soğukkanlılık ile savaşa devam kararı alır ve Üçüncü Cumhuriyeti ilan eder. Ancak bu cesur hamle, savaşı birkaç ay uzatmaktan başka bir işe yaramaz ve Ulusal Savaş Hükümeti 23 ocak 1871'de teslim olur. Versailles Sarayı 'nın meşhur Aynalı Salonu 'nda Güney Almanya prensliklerinin de katılımlarıyla Alman İmparatorluğu tüm dünya kamuoyuna ilan edilirken Birinci Wilhelm de Almanların imparatoru sıfatıyla taç giymektedir. Otto von Bismarck'ın faaliyetlerine ve Almanya'nın siyasi birliğini nasıl sağladığına dair daha fazla bilgi edinmek isteyenlere Jonathan Steinberg'ten Bismarck adlı eseri tavsiye ediyorum.

Sabetay Sevi'nin Mayıs 1665'te Gazze 'de "tanrının elçisi" olduğunu ilan etmesi, dönemin konjonktüründe görece mukavemetini ve hareket kabiliyetini yitirmiş olan Yahudi cemaatinde infial yaratmaktan ziyade şaşkınlık ile karışık bir ilginin oluşmasına sebebiyet vermiştir. Ahvalin bu şekilde hasıl olmasında, 17. yüzyılın insanlık tarihinde muazzam bir istikrarsızlık ve değişim dönemi olmasının da etkisi büyüktür. Otuz Yıl Savaşları , Seksen Yıl Savaşı , Desiderius Erasmus ve Martin Luther gibi isimlerin bir önceki yüzyılda kapısını araladığı fikirlerin daha geniş kitleler tarafından benimsenmiş olmasının ortodoks inançlar üzerinde yarattığı erozyon gibi etkenlerin oluşturduğu "belirsizlik", bilhassa " mesihçilik" gibi gizemci fikirlerin gelişebilmesi için ihtiyacı olan "verimli toprakların" ortaya çıkmasına olanak sağlamıştır. Konfor alanı nın ya da rutin in dışına çıkan bir kimsenin anlamlandıramadığı olaylar karşısında farklı anlayışlara meyletmesinde şaşırılacak bir durum yoktur, çünkü insanın müdahil olduğu herhangi bir denklem bize emprevizyon yani "öngörülemezlik" verir ... Günümüzde yaşadığı takdirde kendisine psikiyatrlar tarafından muhtemelen " bipolar bozukluk" teşhisinin konulacağı Sabetay Sevi; esrime ve coşkunluk dönemleri uzun umutsuzluk nöbetleriyle kesilen, aşırı derecede heyecanlı olduğu dönemlerde ise Yahudi Yasası 'nı reddetme eğilimi gösteren ve geleneklere tümüyle karşı çıkan, İspanyol kökenli olup, 1492 sürgünü sonrası İzmir'e yerleşen ve ticaret ile geçimini sağlayan Yahudi bir ailenin 3 çocuğundan ortancasıdır. Müdahil olduğu toplumda telaffuzu yasak olan tanrının muhtelif isimlerini dile getirmekte herhangi bir beis görmeyen, bir düğün sayvanının altında Torah parşömenleriyle evlenen Sevi, en hafif tabirle "sıra dışı" olarak nitelendirebilecek bütün bu davranışlarının yanında bir de peygamber Hoşea 'ya nazire yaparcasına yaşadığı çevrede pek de iyi bir şöhrete sahip olmayan Sara adlı bir kızla da "diğer evliliğini" gerçekleştirmiştir. Pek çok akıl hastası gibi Sabetay da kendi içinde bulunduğu durumu çok iyi kavrayabildiği süreçler geçirmiştir. Bipolar depresyon da, " mani" ya da bir diğer tabir ile depresyondan arınmış bir orta evre bulunur. Bu evrede hasta, daha dingin ve dengelidir. Sevi de söz konusu periyodu deneyimlerken daha önce sergilediği davranışlar ile alakalı üzüntü duyduğunu dile getirmekte ve "iyi huylu" birine dönüşmektedir. Üstelik entelektüel bilgi birikiminin bir hayli yüksek olmasından mütevellit (dönemin Yahudi geleneği doğrultusunda Sabetay, ailesi tarafından "din adamı" olmak üzere seçilmiş ve bu yönde bir eğitim almıştır) "taşkınlıklarını" sergilemediği zamanlarda lafı sözü dinlenen bir kimsedir. Mesih olduğuna dair iddiasını ilk olarak 1648 yılında ortaya atan Sevi'nin savı tamamıyla mesnetsiz değildir. 15 yaşına kadar Tevrat , hadis , fıkıh gibi konuları çalışan ve akabinde kabala eğitimine başlayan; gösterdiği başarı nedeniyle genç yaşında haham unvanı almaya hak kazanan ve 18 yaşına geldiğinde kendi yorumlarını başkalarına da okuyup öğreten biri haline gelen Sabetay, Yahudi inancına göre 1666'da "kıyametin kopacağını" ve bundan hemen önce kurtarıcı mesih in 1648 yılında geleceğini pekala bilmektedir. Aynı yıl Ukrayna 'da Yahudilere karşı uygulanan zulmün mensubu olduğu cemaatte yarattığı infialin kendisi için bir işaret olduğuna kanaat getiren Sevi, zaman kaybetmez ve İzmir'de Yahudilerin kutsal addettiği üç bayramının ( Hamursuz , Çadır ve Haftalar ) tek bir haftada kutlanması gerektiğini ve On Emir 'in an itibariyle geçersiz olduğunu yüksek sesle dile getirmeye başlayarak mesihliğini ilan eder. Ancak Sabetay'ın bu çıkışı cemaati tarafından hoş karşılanmaz ve uzun istişarelerin ardından aforoz dan kurtulsa da sürgün cezasına çarptırılır. İşte bu noktada " kahramanın yolculuğu "nun başladığını görürüz. 17 yıl boyunca Selanik (ki o dönemde Kabalacılığın merkezi olarak varsayılmaktadır), Kahire (her daim Ezoterizm in merkezi), Rodos, İstanbul gibi pek çok şehir ve ülke dolaşan Sevi'nin kulağına, 40! yaşından gün almaya başladığında (Nisan 1665), Gazze 'de sıra dışı bir dini önderin yaşadığına dair haber çalınır ve bu kişi, Sevi'nin yaratmak istediği persona 'yı tamamlayacak son parça olan Gazzeli Natan 'dan başkası değildir. Kudüs 'te doğan Natan, zengin bir tüccarın damadı olarak vaktini, keyif alabileceği entelektüel meraklarına vakfedebilme olanağına sahip varlıklı bir zattır. Bilhassa Luria Kabalası 'nın teknikleri üzerine kafa yoran Natan, deneyimleri ve çalışmaları sonucunda yakın zamanda mesihin yeryüzüne ineceğine ikna olmuş durumdadır. Sevi'yle tanıştığı ilk andan itibaren Pavlus 'a benzer bir hüviyete bürünen Natan, Sabetay'ın 31 Mayıs 1665'te kendisini "tekrar" mesih ilan etmesinin akabinde, onu bir atın üzerine bindirerek Gazze'de dolaştırır. Bununla da yetinmeyen 20 yaşındaki Gazzeli genç adam, tüm İsrail kabilelerine elçiler göndererek mesihin zamanının geldiğini haber verir. Birinci sınıf bir emprezaryo olan Natan hız kesmeden Sabetay'ı Hebron 'a, Hacca ve İbrahim 'in mezarına götürür. Akabinde bir "Kudüs turu" organize eder ve Sevi'ye kenti sembolik olarak 7 kez dolaştırır. Natan'ın sergilediği organizatörlük, tur operatörlüğü ve reklamcılık becerileri bölgede büyük yankı uyandırır. İlk tepkiler karışıktır. Gazze'deki hahamların ekseriyeti hareketi destekler ancak muhtelif yerlerde, bilhassa Kudüs'te dini çevreler; Sevi, mesihin alameti farikası olan herhangi bir "mucize" sergilemediği için gelişmelere kuşkuyla yaklaşır ancak yine de ilk anda, belki de riskleri asgariye indirmek için, itidallerini koruyarak Sabetay'a karşı resmi bir kınama yayınlamazlar. Rüzgarı arkasına almış olan ve herhangi bir tepkiyle karşılaşmak şöyle dursun, büyük bir sempati toplayan Sevi, bir histeri krizinde bu seferde Osmanlı İmparatorluğu 'nun tahtına kurulacağına dair isteklerini yüksek sesle dile getirmeye başlar ve İstanbul'a doğru, peşinde karnaval benzeri güruhuyla yola revan olur. Çılgın mesihimiz, yolu üzerindeki kent ve kasabalardan geçerken yaptığı propagandanın da etkisiyle büyük bir histeri dalgası yaratır. Domuz eti yiyen, tanrının yasak isimlerini bağıra çağıra söyleyen Sevi'nin peşine takılan insan kalabalığı gün geçtikçe çoğalmaya başlar. Onu protesto etmeye kalkan din adamlarının evleri ise, fanatik yandaşları tarafından tarumar edilir. Sabetay'ın etkisinin bölgesel olmaktan çıkıp beynelmilel bir hüviyete kavuşmasını isteyen Natan ise bu süreçte Sevi'nin misyonunu duyuran metinler bastırarak bunların, Filistin'den Amsterdam 'a kadar bütün Yahudi cemaatlerine ulaşmasını sağlar. Sevi çılgınlığı, artık batıya da sirayet etmiş durumdadır ve Avrupa Yahudileri bir tür kefaret ödemeye başlarlar. Prag 'daki cemaat oruç tutmaya başlarken, Frankfurt 'takiler Kurtuluş Günü 'ne hazırlanmak için sürekli "yıkanma ayinleri" düzenler. Bir kısım Yahudi ise ellerinde avuçlarında ne varsa satarak kutsal topraklara gitmek için hazırlanmaya başlar. Bütün bu gelişmeler yaşanırken Osmanlı sarayı , bu meczubun yandaşlarının ivedi bir şekilde artmasından rahatsız olsa da itidalini korur. Sevi, Gazze'den başlayan ve sonrasında Kudüs, Suriye, Halep şeklinde devam eden yürüyüşünün sonunda 17 yılın ardından, bir zamanlar sürgün edilmiş olduğu İzmir'e tekrar ulaşır. Başkentin talimatıyla yetkili makamlar, kral gibi giyinen ve kendinden geçerek adeta bir vecd halinde ibadet eden Sevi'nin görüşme taleplerini reddeder. Sabetay'ın bu duruma tepkisi ise sinagogun kapısını baltayla kırmak olur. Bununla da yetinmeyen ve hızını alamayan mesihimiz, sinagogda hahamlara karşı müstehcen davranışlarda bulunur ve yasa parşömenini eline alıp dans ederek bir İspanyol aşk şarkısı söylemeye başlar. Natan da yanında olmadığı için iyice kontrolden çıkmış durumda olan Sevi, 18 Haziran 1666'da Kurtuluş Günü'nün yaşanacağını ve Türk sultanının tahtından olacağını ilan ederek kader ipliğini moiralar 'a bırakmadan kesmiş olur. 1666 yılının haziran ayının başlarında İstanbul’a hareket etmek üzere İzmir'den yola çıkan Sabetay'ın binmiş olduğu gemi, Sadrazam Köprülü Fazıl Ahmed Paşa 'nın talimatıyla Çanakkale Boğazı 'nda durdurulur ve Sevi, zincire vurularak tutuklanır. İstanbul'a getirilmesinin akabinde kürek mahkumlarının tutulduğu Haliç 'teki Bagno Zindanı 'na kapatılan Sabetay, üç gün sonra yargılanmak üzere sadrazamın başkanlığındaki Divan'a çıkarılır. Girit Seferi öncesinde ortalığın karışmasını istemeyen Osmanlı yönetimi, idam cezasına başvurmaz ve Sabetay'ın meczup olduğuna kanaat getirerek Gelibolu 'daki Aydos Kalesi 'ne kapatılmasına karar verir. Ancak burada da rahat durmayan ve müritleriyle mektuplaşmayı sürdürüp hapishanesini, kendi tabiriyle, bir güç kalesi haline getiren Sevi, İzmirli hahamların ısrarlı şikayetleri üzerine tekrar saraya getirilir ve padişahın iktidarına meydan okumakla suçlanan Sabetay için Sadaret Kaymakamı Merzifonlu Kara Mustafa Paşa , Şeyhülislam Minkarizade Yahya Efendi ve padişahın imamı meşhur Vani Efendi 'den müteşekkil bir divan kurulur. Sultan 4. Mehmet 'in de paravanın arkasından dinlediği mahkemede Türkçe konuşamayan Sevi için padişahın hekimbaşısı Yahudilikten dönme Hayatizade Mustafa Fevzi Efendi tercümanlık görevini üstlenir. Divan reisi Merzifonlu'nun "Karıştırmadığın halt kalmadı. Uyandırmadık fitne bırakmadın Sabetay Efendi. Haydi bakalım şimdi göster mucizeni!" demesiyle afallayan Sevi ne yapacağını şaşırır. Hele bir de Hayatizade Efendi, ona gerçekleştirmesi gereken mucize için yapması gerekenleri aktarınca (Sevi soyunacak ve vücuduna en maharetli okçular nişan alacaktır. Attıkları oklar vücuduna işlemezse o zaman Osmanlı padişahı da onun mesih olduğunu resmi olarak tasdik edecektir. Çünkü Yahudilere göre mesihe kılıç, ok, tüfek, kurşun işlememektedir) dizlerinin bağı çözülen Sevi, yalvar yakar her şeyi inkar etmeye başlar. Hülasa Sabetay'a iki seçenek sunulur: Ya Müslüman olacaktır ya da ölecektir. Canı tatlı gelen mesihimiz de manipüleye açık olan mizacının da etkisiyle Hayatizade'nin akıllıca telkinlerine kulak verir ve Aziz Mehmet Efendi adını alarak İslam yolunu tercih eder. Bir süre sarayda Kapıcıbaşı olarak görev yapan Sabetay'a, 4. Mehmed'in dahi (meczupluğunu göz önünde bulundurarak) sevecen yaklaştığı söylenir ancak huylu huyundan vazgeçmez misali zaman içerisinde eski davranışlarına meylettiği gözlenen Sabetay bu seferde Arnavutluk 'a sürgüne gönderilir. Tahmin edebileceği üzere Sabetay sürgünde de günlerini kuran okuyup tespih çekerek geçirmez. Manik evrelerinde kendini mesih ilan etmeyi sürdürür. 1675/76 yılında Arnavutluk'taki sürgününde yaşama gözlerini kapatan Sevi'nin ölümünün ardından Pavlus Natan, onun takipçilerine ihanet etmediğini, bilakis onlar için kendisini "kurban ettiğini" ve cennete alındığını beyan eder. Sadece Sabetay'ın mesihlik kariyerini değil; gelecekte vuku bulması muhtemel olayları da hesaba katarak yapılmış olan bu zekice açıklama, bir anlamda etkileri günümüze dek süren Sabetaycılık fikrinin sac ayaklarından birini teşkil etmektedir. Doğru zamanda ve doğru yerde delilerin akıllılara önderlik etmesi ve akıllıların delilere çömez olması ise aslında insanın öngörülemez olduğunu kanıtlar niteliktedir. Sapere Aude ! Sabetay Sevi'ye ve faaliyetlerine dair daha fazla bilgi edinmek isteyenlere Gershom Scholem'den Sabetay Sevi: Mistik Mesih / 1626 - 1676 adlı eseri tavsiye ediyorum.

Orta Doğu’da yükselen her silah sesi, yalnızca güvenlik mimarisine değil; aynı zamanda bölgenin enerji damarlarına da yöneltilmiş bir tehdidi temsil etmektedir. İsrail ile İran arasında uzun yıllardır devam eden ideolojik ve askeri çekişme, son dönemde açık çatışma ihtimaline her zamankinden daha fazla yaklaşmış görünmektedir. Ancak meseleye yalnızca askeri angajmanlar ya da nükleer tehditler perspektifinden bakmak, derin bir jeoekonomik yapıyı gözden kaçırmak olur: Zira bu kriz, su yüzeyinde silahların konuştuğu bir mücadeleyi andırsa da, suyun altında çok daha sessiz ama stratejik bir savaş sürmektedir — enerji geçiş hatlarının, boru hatlarının, limanların ve boğazların savaşıdır bu. İsrail’in Doğu Akdeniz’deki doğalgaz sahaları üzerindeki iddiası ile İran’ın Basra Körfezi ve Hürmüz Boğazı üzerindeki jeostratejik hakimiyeti, bu iki aktörü yalnızca ideolojik değil; ekonomik ve enerji temelli bir çatışma çizgisine de yerleştirmiştir. Küresel enerji arzının istikrarı bağlamında bakıldığında ise, bu gerilim sadece bölgesel değil, aynı zamanda küresel dengeleri de sarsabilecek bir potansiyel taşımaktadır. Bu bağlamda, Amerika Birleşik Devletleri’nin son dönemdeki tavrı dikkat çekicidir. Geçtiğimiz günlerde İran’ın Buşehr yakınlarındaki nükleer tesisine gerçekleştirilen saldırı, artık ABD'nin yalnızca diplomatik ya da dolaylı değil; doğrudan askeri angajmanla da sürece müdahil olmaya başladığını göstermektedir. Özellikle Trump döneminde şekillenen “maksimum baskı” politikası, sadece nükleer caydırıcılığı değil, aynı zamanda enerji ağlarını yeniden biçimlendirmeyi hedeflemiş; İsrail merkezli bir enerji güvenliği doktrinine zemin hazırlamıştır. İşbu yazı, İsrail-İran gerilimini bölgesel bir güvenlik krizi olarak değil; enerji diplomasisi, geçiş hatları ve stratejik su yolları üzerinden şekillenen yeni bir güç rekabeti olarak okumayı amaçlamaktadır. Aynı zamanda ABD'nin bu rekabet içindeki konumunu, Türkiye'nin jeopolitik fırsat ve risklerini ve enerji güvenliğinin geleceğine dair senaryoları irdelemeyi hedeflemektedir. 1. Enerjinin Coğrafyası: Su Altındaki Savaş Haritaları İran ile İsrail arasında derinleşen çatışmanın haritası, sadece karada konuşlanan askeri birliklerin ya da havalanan İHA’ların güzergahıyla çizilmemektedir. Bu harita aynı zamanda, suyun altından geçen doğalgaz borularını, limanlara yanaşan LNG tankerlerini ve stratejik boğazlarda konumlanan geçiş hatlarını içeren çok katmanlı bir enerji jeopolitiğine de sahiptir. Bu bağlamda enerji, artık yalnızca bir ekonomik kaynak değil; bir güvenlik meselesi, hatta bir silah haline gelmiştir. İran’ın Hürmüz Boğazı üzerindeki denetimi, yalnızca Basra Körfezi ülkeleri için değil, küresel enerji piyasaları açısından da kritik bir kırılma noktası oluşturmaktadır. Küresel petrol ticaretinin yaklaşık üçte biri bu boğazdan geçmekte; İran, zaman zaman bu geçişi tehdit ederek diplomatik kartlarını güçlendirme yoluna gitmektedir. Bilhassa nükleer programı hasebiyle Batı’yla karşı karşıya geldiği dönemlerde Hürmüz Boğazı'nı kapatma tehdidi, Tahran için stratejik bir baskı aracı olagelmiştir. Bugün gelinen noktada, İsrail’le doğrudan çatışma olasılığı bu stratejik tehdidi yeniden gündeme taşımış; bölgedeki deniz güvenliği bir kez daha küresel enerji istikrarının ana başlığı haline gelmiştir. Öte yandan İsrail, Doğu Akdeniz'de keşfettiği Leviathan ve Tamar gibi doğalgaz sahalarıyla birlikte yeni bir enerji aktörü olarak öne çıkmaktadır. Tel Aviv yönetimi bu sahalardan çıkarılan gazı Avrupa pazarlarına ulaştırmak adına yıllardır çeşitli projeler üzerinde çalışmaktadır. Bunların başında, Yunanistan ve Kıbrıs Rum Kesimi ile ortak geliştirilen EastMed Boru Hattı projesi gelmektedir. Her ne kadar bu proje ABD’nin mali desteğini kaybetmiş ve teknik olarak sorgulanır hale gelmişse de, İsrail’in bölgesel enerji denklemine nüfuz etme arzusu canlılığını korumaktadır. Ayrıca İsrail’in Mısır üzerinden sıvılaştırılmış doğalgaz ihracatını sürdürmesi, onu Akdeniz enerji pazarında görünür kılmaktadır. Bu bağlamda, enerji sadece bir ekonomik değer değil; coğrafi hakimiyetin, beynelmilel meşruiyetin ve jeopolitik prestijin yeni adı olarak öne çıkmaktadır. İran, Körfez enerji geçişlerini kontrol ederek baskı gücü elde ederken; İsrail, Doğu Akdeniz gazı üzerinden Avrupa’ya enerji alternatifi sunma iddiasındadır. Bu iki çizgi, yalnızca farklı coğrafi yönelimleri değil, aynı zamanda çatışmanın görünmeyen temel dinamiğini de temsil etmektedir: Kimin enerjisi, kimin topraklarından ve hangi rotayla taşınacaktır ? 2. ABD'nin Trump Dönemi ile Başlayan Yeni Müdahale Doktrini Amerika Birleşik Devletleri’nin Ortadoğu politikası uzun yıllar boyunca petrol güvenliği, İsrail’in bölgesel güvenliği ve İran'ın nüfuzunu sınırlandırmak ekseninde şekillenmiştir. Ancak mezkur çerçeve, Donald Trump’ın başkanlığıyla birlikte yeni bir karakter kazanmış durumdadır: Trump yönetimi, İran’a yönelik geleneksel “çevreleme” politikasını daha sert ve asimetrik bir baskı stratejisiyle ikame etmektedir. 2018’de nükleer anlaşma olan JCPOA’dan (Kapsamlı Ortak Eylem Planı) çekilme kararı da, bu stratejinin simgesel başlangıç noktası olarak görülmektedir. Trump’ın “maksimum baskı” doktrini yalnızca İran ekonomisini hedef almakla kalmamakta; İran’ın enerji ihracatını sıfırlama amacını da gütmektedir. Söz konusu yaklaşımın arka planında ise, sadece nükleer faaliyetleri sınırlama arzusu değil; aynı zamanda İran’ın Hürmüz Boğazı üzerindeki stratejik etkisini kırma ve bölgesel enerji yollarını yeniden şekillendirme hedefi de bulunmaktadır. İran üzerinden Avrupa’ya uzanan enerji alternatiflerini devre dışı bırakmak ve yerine İsrail, Körfez ülkeleri ve Doğu Akdeniz merkezli yeni enerji eksenleri kurmak, Trump döneminin örtülü ama etkili jeoekonomik hedeflerinden biri haline gelmiştir. Bu stratejik yönelimin bir uzantısı olarak, İsrail ile Birleşik Arap Emirlikleri, Bahreyn ve ardından Fas arasında kurulan normalleşme anlaşmaları (Abraham Accords), yalnızca diplomatik değil, enerji temelli bir birliktelik inşa etmeyi de amaçlamaktadır. İsrail gazının Körfez ülkeleri üzerinden Asya pazarlarına açılması fikri, görünürde bir enerji ticareti stratejisi olmak ile beraber; diğer taraftan İran karşıtı bölgesel bir koalisyonun altyapısını teşkil etmektedir. Geldiğimiz noktada, ABD’nin geçtiğimiz günlerde İran’ın Buşehr yakınlarındaki nükleer tesisine gerçekleştirdiği saldırı, bu doktrinin sahada somutlaşmış en açık tezahürü olarak okunmalıdır. Washington artık yalnızca diplomasiyi değil, doğrudan askeri gücü de sürece dahil ederek, İran’ın nükleer faaliyetlerine olduğu kadar enerji altyapısına ve sembolik stratejik tesislerine de saldırı düzenlemektedir. Bu müdahale, İran’ın enerji temelli caydırıcılığını kırmaya yönelik bir sinyal olduğu kadar, İsrail’in güvenliğini garanti altına alan enerji eksenli yeni düzenin kararlılıkla savunulacağına dair küresel bir mesajdır. Bununla birlikte, 2021'de Trump’tan sonra göreve gelen Biden yönetimi, görünüşte daha diplomatik bir çizgi izlemiş olsa da, enerji diplomasisi bağlamında Trump’ın attığı stratejik adımların birçoğunu sürdürmüştür. Bilhassa Doğu Akdeniz’deki enerji iş birlikleri, İran yaptırımlarının korunması ve İsrail ile bölge ülkeleri arasındaki enerji ortaklıklarına verilen destek, bu sürekliliğin göstergeleridir. Bu yönüyle ABD politikası, başkanlık değişimlerinden bağımsız olarak enerji güvenliği ekseninde tutarlılık arz etmektedir. 3. Boru Hattı Diplomasisi: Türkiye, Azerbaycan, BAE ve Yunanistan Ekseninde Yeni Denklem İsrail-İran gerilimi, doğrudan bu iki ülke arasında bir çatışma gibi görünse de, fiiliyatta çok daha geniş bir jeoekonomik alana yayılmıştır. Enerji hatlarının yönü, geçiş yollarının güvenliği ve nihayetinde pazar hakimiyeti gibi unsurlar, bölgedeki pek çok ülkeyi bu stratejik denklemde dolaylı ama belirleyici aktörler haline getirmiştir. Bu bağlamda, özellikle Türkiye, Azerbaycan, Birleşik Arap Emirlikleri ve Yunanistan gibi ülkeler, yalnızca enerji geçiş yollarında değil; aynı zamanda boru hattı diplomasisinin diplomatik ve askeri uzantılarında da etkin rol oynamaktadır. a) Türkiye Türkiye, sahip olduğu coğrafi konum sayesinde Avrupa ile Orta Doğu arasındaki en önemli enerji geçiş noktalarından biri olarak konumlanmaktadır. Trans Anadolu Doğalgaz Boru Hattı (TANAP), Trans Adriyatik Boru Hattı (TAP), Bakü-Tiflis-Ceyhan ve Bakü-Tiflis-Erzurum gibi projelerle birlikte Türkiye, Hazar ve Orta Asya doğalgazının Avrupa’ya ulaştırılmasında kritik bir rol üstlenmiştir. Bu rol yalnızca ekonomik değil; aynı zamanda siyasi bir kaldıraç işlevi görmektedir. Türkiye’nin İsrail’le zaman zaman normalleşme arayışları içine girmesi, Doğu Akdeniz’deki enerji kaynaklarının Türkiye üzerinden Avrupa’ya aktarılması fikrine zemin hazırlamaktadır. Ancak bu denklem, İran’la olan dengeli ilişki politikasını zorlayan bir kırılma potansiyeli de taşımaktadır. b) Azerbaycan Azerbaycan ise, enerji diplomasisinin yükselen oyuncularından biridir. Hazar gazının Avrupa’ya aktarımında kilit ülke olan Azerbaycan, aynı zamanda Türkiye ile olan stratejik iş birliği sayesinde İsrail’in güvenlik mimarisine dolaylı olarak entegre bir aktöre dönüşmüştür. Özellikle Karabağ Savaşı sırasında İsrail’den alınan İHA teknolojisi ve savunma desteği, bu ilişkinin yalnızca enerji değil; güvenlik ekseninde de derinleştiğini göstermektedir. Azerbaycan böylece, İran’a komşu olmasına rağmen enerji ve güvenlik denkleminde İsrail yanlısı pozisyonunu pekiştirmiştir. c) BAE Birleşik Arap Emirlikleri, Trump döneminde imzalanan Abraham Anlaşmaları sayesinde İsrail ile diplomatik ilişkiler kuran ilk Körfez ülkelerinden biri olmuştur. Bu normalleşme süreci, enerji iş birliğiyle hız kazanmıştır. BAE, Doğu Akdeniz doğalgazını kendi altyapı kapasitesiyle buluşturmayı ve İsrail ile ortak projeler geliştirmeyi hedeflemektedir. Bu durum, İran’ın Körfez üzerindeki deniz trafiğini kontrol etme iddiasına karşı doğrudan bir ekonomik yanıt niteliği taşımaktadır. d) Yunanistan Yunanistan ise Doğu Akdeniz’in enerji diplomasisinde jeopolitik etkisini son yıllarda artırmayı başarmıştır. İsrail ve Kıbrıs Rum Kesimi ile birlikte geliştirilen EastMed projesi, Yunanistan’ın Avrupa’ya enerji aktarımında bir köprü ülke haline gelmesini amaçlamaktadır. Her ne kadar bu proje teknik ve mali açılardan ciddi zorluklarla karşılaşmışsa da, Atina yönetimi enerji diplomasisini hem Avrupa Birliği içindeki konumunu güçlendirmek hem de Türkiye ile olan Doğu Akdeniz rekabetinde bir araç olarak kullanmaktadır. Bu yönüyle enerji, yalnızca ekonomik değil; aynı zamanda stratejik bir dengeleyici unsur haline gelmiştir. 4. Yeni Bir Soğuk Savaş: Enerji Ekseninde Şekillenen Jeo-İttifaklar Orta Doğu'daki güç mücadeleleri tarihsel olarak çoğunlukla "ideolojik kutuplaşmalar" veya "mezhep eksenli rekabetler" üzerinden okunagelmiştir. Ancak son dönemde İsrail ve İran arasında yoğunlaşan gerilim, klasik kutuplaşma kalıplarının ötesine geçerek, enerji temelli yeni jeo-ittifakları gün yüzüne çıkarmaktadır. Bu süreçte yalnızca bölgesel aktörler değil; Rusya, Çin ve ABD gibi küresel güçler de kendi çıkarları doğrultusunda bu ittifak ağlarını şekillendirmektedir. Ortaya çıkan yapı, her ne kadar doğrudan bir dünya savaşı çağrışımı yapmasa da, enerji ekseninde şekillenen ve vekiller aracılığıyla yürütülen bir “yeni-soğuk savaş” görünümünü her geçen gün daha fazla andırmaktadır. a) İran - Rusya - Çin Bloğu İran, uzun süredir Batı’nın enerji politikalarına karşı koyabilmek adına Rusya ve Çin ile yakın ilişkiler geliştirme stratejisini benimsemiştir. Bilhassa Çin’in Kuşak-Yol Girişimi kapsamında İran’a yaptığı enerji yatırımları ve altyapı projeleri, bu yakınlaşmanın ekonomik boyutunu derinleştirmiştir. Benzer şekilde, Rusya-Ukrayna savaşı sonrasında Avrupa ile bağları kopma noktasına gelen Moskova, enerji ihracatını Asya pazarlarına yönlendirmeye çalışmakta; bu doğrultuda İran üzerinden geçen güney koridorlarını canlandırma girişiminde bulunmaktadır. Mezkur blok yalnızca enerji üretimi değil; aynı zamanda Batı’nın enerji güvenliği stratejilerine karşı geliştirilen bir alternatif güvenlik mimarisi niteliğindedir. İran'ın BRICS'e üyelik süreci, Şanghay İşbirliği Örgütü ile derinleşen ilişkileri ve Çin’in bölgedeki enerji güvenliğini korumaya dönük diplomatik adımları, bu eksenin sadece ekonomik değil, jeopolitik olarak da bütünleşmekte olduğunu göstermektedir. b) İsrail - ABD - Arap Bloğu Öte yandan İsrail, ABD’nin stratejik desteğiyle Doğu Akdeniz'den başlayıp Körfez ülkelerine uzanan bir enerji ve güvenlik kuşağı inşa etmektedir. Abraham Anlaşmaları ile İsrail ile diplomatik ilişkilere giren Birleşik Arap Emirlikleri ve Bahreyn gibi ülkeler, bu sürecin sadece sembolik değil; somut enerji projeleriyle pekiştirilen taraflarıdır. İsrail’in doğalgaz rezervlerini Avrupa’ya ulaştırmak için geliştirdiği projelerde, bu ülkeler kritik lojistik ve finansal roller üstlenmektedir. ABD'nin bu bloktaki rolü, yalnızca bir garantörlük değil; aynı zamanda enerji arz güvenliğini yeniden inşa etme çabasıdır. Bilhassa Rusya-Ukrayna savaşı sonrasında Avrupa'nın enerji kaynaklarını çeşitlendirme arayışına girmesi, ABD için Doğu Akdeniz doğalgazını hem stratejik hem de ekonomik bir kaldıraç haline getirmiştir. Bu yönüyle enerji, yalnızca bir tüketim meselesi değil; ittifak sistemlerinin kurucu unsuru haline gelmiştir. Yukarıda bahsini geçirdiğimiz çok kutuplu tablo, enerji hatları üzerinden şekillenen yeni bir küresel düzene işaret etmektedir. Artık mesele yalnızca "kim daha çok silah sahibi" değil; aynı zamanda "kim enerjiyi kimin üzerinden, hangi güzergahla ve hangi ittifakla taşıyor" sorusunun cevabında yatmaktadır. 5. Silahların Gölgesinde Yanan Vanalar İsrail ile İran arasındaki gerilim, artık salt askeri ya da ideolojik bir çatışma olarak tanımlanamayacak kadar çok katmanlı bir karaktere bürünmüş durumdadır. Bugün bu kriz, boru hatlarının yönünü, enerji pazarlarının güvenliğini ve küresel ittifakların yapısını doğrudan etkileyen bir jeoekonomik depreme dönüşmüştür. Suyun yüzeyinde füzeler ve insansız hava araçları dolaşırken, suyun altında stratejik geçiş yolları, limanlar, boru hatları ve enerji diplomasisi yeniden şekillenmektedir. Bu karmaşık denklemde Türkiye'nin pozisyonu ise, hem fırsatlar hem de riskler barındırmaktadır. Bir yandan Anadolu coğrafyası, Hazar havzasından Avrupa’ya uzanan en istikrarlı enerji geçiş koridorlarını barındırmakta ve ülkemizi bir “enerji hub’ı” olma iddiasına taşımaktadır. Ancak diğer yandan, Doğu Akdeniz’deki gerilim, İsrail ve Mısır gibi aktörlerle geliştirilecek enerji iş birliklerinin önünde ciddi jeopolitik engeller oluşturmaktadır. Bu bağlamda Türkiye, İran’la tarihsel olarak denge politikası güderken, İsrail ve Körfez ülkeleriyle dönemsel yakınlaşmalar üzerinden kendi enerji diplomasisini inşa etmeye çalışmaktadır. Fakat bölgedeki her sıcak gelişmenin, bu diplomasinin sınırlarını yeniden şekillendirdiği de gözden kaçırılmamalıdır. Dahası, ABD’nin doğrudan müdahil olmaya başladığı bir çatışma ortamında, bölgesel güçlerin manevra alanı da giderek daralmaktadır. Özellikle Trump döneminde başlayan ve geçtiğimiz gün nükleer tesislere yapılan doğrudan saldırılarla devam eden strateji, artık krizi sınırlandırma değil; yeniden biçimlendirme arayışı taşımaktadır. Bu da bölgedeki enerji altyapılarının, yalnızca ekonomik değer değil; aynı zamanda stratejik hedefler haline gelmesini beraberinde getirmektedir. Önümüzdeki süreçte, enerji güvenliği ile ulusal güvenlik arasındaki sınır daha da bulanıklaşacak, doğalgaz vanaları ile savaş düğmeleri arasındaki mesafe giderek kısalacaktır. Hülasa, Orta Doğu’nun geleceği artık yalnızca devletlerin askeri kapasiteleriyle değil, enerji hatları üzerindeki hakimiyet mücadeleleriyle belirlenecektir. Bu yeni dönemin kazananı ise, sadece enerjiye sahip olan değil; enerjiyi güvenli, siyasi dengeleri gözeterek ve çok yönlü diplomasiyle yönlendirebilen aktörler olacaktır. 6. Sonuç: Kalıcı Gerilim, Kırılgan Denge İsrail ile İran arasındaki kriz, artık geçici diplomatik restleşmelerle tanımlanamayacak ölçüde derinleşmiş ve kalıcı bir jeopolitik gerilim hattına dönüşmüştür. Bu hattın merkezinde, yalnızca askeri tehditler veya ideolojik karşıtlıklar değil; enerji güvenliği, geçiş yolları ve bölgesel ittifakların yeniden yapılanması da bulunmaktadır. Bugün Doğu Akdeniz’den Basra Körfezi’ne uzanan coğrafyada yaşanan her gelişme, bu kırılgan dengeyi yeniden şekillendirmekte; her aktör kendi enerji vizyonunu güvenlik politikalarıyla iç içe geçirmiş durumda hareket etmektedir. Geldiğimiz noktada, çatışmanın konvansiyonel bir savaş formuna bürünmesi olasılığı düşüktür. Ne İsrail ne de İran, doğrudan bir savaşın yaratacağı bölgesel yıkımı ve küresel müdahaleyi göze alacak durumda değildir. Ancak bu durum, tansiyonun düşeceği anlamına da gelmemektedir. Aksine, siber saldırılar, insansız hava araçlarıyla gerçekleştirilen suikastler, nükleer tesislere yönelik sabotajlar ve vekil aktörler üzerinden yürütülen düşük yoğunluklu savaş biçimleri önümüzdeki dönemin olağan çatışma yöntemleri olarak, ne yazık ki kullanılmaya devam edilecektir. Bu bağlamda Amerika Birleşik Devletleri'nin rolünün, belirleyici bir faktör olmaya devam edeceği de su götürmez bir gerçeklik olarak karşımızda durmaktadır. Trump döneminde açıkça taraf olan ve enerji merkezli bir İsrail ittifakı inşa eden Washington, Biden döneminde daha temkinli bir söylem benimsese de, son olarak İran’daki nükleer tesise yönelik saldırı ile bu sınırları yeniden zorlamıştır. Velhasıl ABD'nin müdahil tutumu sürdükçe, çatışmanın kontrol altında tutulması değil; daha fazla dış aktörün sürece çekilmesi olasılığı da kuvvetle muhtemeldir.