Hz. Davut’un Tarihsel Portresi: Efsane ile Gerçek Arasında

1. Kaynak Sorunu ve Metodoloji

Davut dönemine ilişkin bilgimiz, büyük ölçüde Eski Ahit’in Samuel ve Krallar kitaplarına dayanmaktadır. Ancak mezkur metinler, MÖ 10. yüzyılda yaşandığı kabul edilen olaylardan yüzyıllar sonra, Babil Sürgünü’nün ardından veya hemen öncesinde derlenmiştir. Binaenaleyh bu durum, anlatının hem olayların geçtiği dönemin koşullarından hem de sonraki kuşakların siyasi ve teolojik ihtiyaçlarından etkilenmiş olduğu anlamına gelmektedir. Aynı şekilde, metinlerde, Tanrı ile İsrail halkı arasında yapılan ahde bağlılık, tarihsel olayların yorumlanmasında belirleyici bir çerçeve sunar. Bu nedenle Davut’un portresi, yalnızca tarihsel bir figür olarak değil; aynı zamanda Tanrı’nın seçtiği “ideal kral” olarak kurgulanmış bir edebi inşa olarak karşımıza çıkmaktadır.

İngiliz tarihçi ve oryantalist Amelie Kuhrt, bu noktada dikkatli olunması gerektiğini vurgular. Ona göre; Eski Ahit’te yer alan bilgiler tamamen reddedilmemeli, ancak doğrudan tarihsel kanıt olarak da kabul edilmemelidir. Bunun yerine, metinler, dönemin ideolojik ve kültürel dünyasını anlamak için birincil kaynak, siyasi ve askeri olayları yeniden kurmak içinse ikincil, hatta üçüncül kaynak olarak değerlendirilmelidir.

Öte yandan arkeolojik bulgular, Davut dönemi hakkında doğrudan bilgi vermekte yetersizdir. Kudüs’te MÖ 10. yüzyıla tarihlenen büyük ölçekli kraliyet yapılarıyla ilgili kanıtlar tartışmalı durumdadır. Bununla birlikte, kuzeyde Tel Dan Steli’nde (Celile Bölgesi) geçen “Davut Hanedanı” ifadesi, Davut adının ve hanedan geleneğinin MÖ 9. yüzyılda bilindiğini göstermektedir. Bu da, Davut’un en azından tarihsel bir şahsiyet olduğuna dair güçlü ve dolaylı bir kanıt olarak pekala değerlendirilebilir.

2. Davut’un İktidara Yükselişi

Davut’un yaşam öyküsü, Eski Ahit’te sıradan bir çobandan krallığa uzanan olağanüstü bir yükseliş olarak sunulur. Tarihsel olarak bakıldığında ise bu sürecin daha karmaşık olduğu görülür. Davut, ilk olarak Saul’un ordusunda görev alan bir savaşçı olarak sahneye çıkar. Filistinlilere karşı kazandığı zaferler, bilhassa Golyat hikayesi (2. Samuel 21.19'da Golyat ile savaşan asıl kahraman Davut değil, Elhanan'dır. Öykünün bilahare Davut lehine romantize edilmesi ve değiştirilmesi, "efsanevi kralın" yani Davut'un etrafında bir kahramanlık kültü yaratma çabasının yansımasıdır.), onu halk nezdinde kahraman statüsüne yükseltir. Ancak bu popülarite, Saul ile arasının açılmasına neden olacaktır.

Davut, Saul’dan uzaklaştıktan sonra Yehuda bölgesine çekilir. Burada hem askeri hem siyasi açıdan güç toplayarak yerel bir lider konumuna gelir. Otoritesi ciddi anlamda tehdit altına giren her hükümdar gibi, Saul da Davut'un peşine düşmekte tereddüt etmez. Bu noktada, büyük bir ihtimalle zayıf konumunu güçlendirmek hasebiyle Saul'un ve İsrail'in düşmanları konumundaki Filistiler ile yakınlaşan Davut, giderek konumunu güçlendirmiştir. Söz konusu vetirede Filistilerin bölgedeki hakim güç oldukları gözden kaçırılmamalıdır. Nitekim İsrail'i yenilgiye uğratmış; kralı, oğullarından üçünü ve saray maiyetini katletmişlerdir (2. Samuel 3.1). Öyle anlaşılmaktadır ki, Filistilerin egemenliği yaklaşık 8 yıl boyunca devam etmiş ve Saul'un ölümünün ardından yaşanan kaosta maktulün oğlu İşbaal, ancak ordu komutanı Abner'in desteğiyle, yalnızca kuzey bölgesinde sınırlı olacak şekilde hakimiyetini tesis edilebilmiştir.

Diğer taraftan Davut ise Saul’un ölümünün hemen ardından Hebron’da yani güneyde, Yehuda kralı ilan edilecektir. Başlangıçta hakimiyeti yalnızca Yehuda ile sınırlıdır; kuzeyde ise, yukarıda da bahsini geçirdiğimiz üzere Saul’un oğlu İşbaal yönetimdedir. İki krallık arasındaki siyasi çekişme, İşbaal’ın suikast sonucu öldürülmesiyle (Kenan şehirlerinden biri olan Beerot halkı tarafından) sona ermiş ve böylece Davut, İsrail kabileleri tarafından ortak kral olarak tanınarak “Birleşik Monarşi” dönemini fiili olarak başlatmıştır.

3. Kudüs’ün Ele Geçirilmesi ve Başkent Oluşu

Davut’un en önemli stratejik hamlesi, Yevus olarak bilinen Kudüs’ün ele geçirilmesidir. Bu şehir, coğrafi konumu itibarıyla hem Yehuda’nın hem de kuzey kabilelerinin dışında, tarafsız bir bölgededir ve söz özelliği, başkent seçiminde belirleyici bir rol oynamıştır. Gerçekten de şehir, fethedilmesinin ardından hem siyasi hem de dini merkez olarak yeniden düzenlenecektir

Öte yandan Davut, Ahit Sandığı’nı da Kudüs’e taşıyarak krallığın manevi ağırlığını buraya sabitlemiştir. Böylece Kudüs yalnızca bir idari başkent değil; aynı zamanda Tanrı’nın varlığının simgesi haline gelmiştir. Bu hamlenin, siyasi otoriteyi dini meşruiyetle birleştiren bilinçli bir strateji olduğu ve uzun vadede Yahudi kimliği için belirleyici bir miras bıraktığı da aşikardır.

4. Krallığın Genişlemesi ve Politikaları

Davut’un yönetiminde İsrail krallığı, çevresindeki siyasi aktörlerle yoğun ilişkiler içine girer. Batıda Filistilerle yapılan savaşlar, doğuda Moav ve Ammon üzerine düzenlenen seferler, kuzeyde Aram şehir devletleriyle yürütülen diplomasi ve çatışmalar, krallığın bölgesel bir güç haline gelmesini sağlamıştır.

Eski Ahit, Davut’un hakimiyetini Fırat Nehri’ne kadar genişleten büyük bir imparatorluk olarak betimlese de modern tarihçiler bu iddianın abartılı olduğunu düşünmektedir. Yine de askeri başarıların krallığın merkezi otoritesini güçlendirdiği kesindir. Bu dönemde ordunun yapısında da değişiklikler görülür; maaşlı askerler ve yabancı paralı birlikler kullanılarak daha profesyonel bir askeri yapı oluşturulmuştur. Bu gelişme, bilhassa bölgesel güçler arasındaki dengede İsrail’in konumunu sağlamlaştıracaktır.

5. İç Çekişmeler ve Hanedan Sorunları

Davut’un krallığı dış politikada güçlü görünse de, içerde hanedan çekişmeleri ve kabile sadakatlerinin kırılmaması merkezi otoriteyi zayıflatmıştır. En dikkat çekici olay ise, Davut'un oğlu Abşalom’un başlattığı isyandır. Söz konusu isyan, başkent Kudüs’ün kısa süreliğine de olsa el değiştirmesine yol açmış ve Davut’u siyasi açıdan zor durumda bırakmıştır.

Abşalom’un başlattığı ayaklanmanın bastırılmasının akabinde krallığın kontrolünü yeniden Davut’a geçse de, mezkur olay merkezi monarşinin kırılganlığını ortaya koymuştur. Nitekim bu hadiseden kısa bir süre sonra, yine kuzeyde, bu kez Benjamin kabilesinden Şeva adlı bir Yahudi'nin başını çektiği bir başka isyan patlak vermiştir. Bütün bu gelişmelerin bize gösterdiği bir başka olgu ise, bilhassa kuzey kabileleri arasında Saul'un evine olan bağlılığın hatırı sayılır ölçüde olduğudur. Zaten Davut da bu tehdidin farkında olduğundadır ki, iktidarı ele geçirmesinin ardından Saul'un tüm ailesini katletmiştir (2. Samuel 21.1 - 14) (Sağ kalan tek kişi Saul'un fiziksel engelli torunu Meribaal olmuş, Davut onu sarayına almıştır). Bu katliamın bahanesi de, İsrailoğulları ile Gibea şehri arasında yapılan kutsal akdin Saul tarafından bozulması ve bunun sonucunda krallıkta korkunç bir kıtlığın hasıl olmasıdır. Bu bağlamda kutsala olan saygısızlığın giderilmesi ve kıtlığın sona erdirilmesi adına antla ilişkili herkesin öldürülmesi gerekmektedir.

6. Tarihsel Gerçeklik

Davut dönemi, tarihsel gerçeklik ile teolojik anlatının iç içe geçtiği bir örnektir. Minimalist yaklaşımı savunan tarihçiler, Davut’un yalnızca küçük ölçekli bir kabile lideri olduğunu öne sürerken; maksimalist yaklaşımı benimseyenler, gerçekten de bölgesel ölçekte etkili bir krallık kurduğunu savunmaktadır.

Davut’un tarihsel bir şahsiyet olduğu büyük olasılıkla doğrudur; ancak krallığının boyutları ve gücü, Eski Ahit’in idealleştirilmiş tasvirlerinden daha sınırlı olmalıdır. Buna rağmen Kudüs’ün başkent oluşu, hem siyasi hem dini anlamda kalıcı bir miras bırakmış; Davut figürü ise binlerce yıl boyunca hem Yahudi hem Hristiyan kültürlerinde ideal hükümdar modelinin en önemli örneği olmuştur.