Blitzkrieg ve Teslimiyet: Fransa 1940

1940 yazı, Fransa’nın modern tarihinde yalnızca askeri bir yenilgiyle değil; aynı zamanda derin bir siyasal, toplumsal ve moral çöküşle anılan dönemin de başlangıcı olmuştur. Nazi Almanyası’nın son derece hızlı ve etkili bir şekilde uyguladığı Blitzkrieg stratejisi, Fransız savunmasını birkaç hafta içerisinde işlevsiz hale getirmiş ve 14 Haziran’da Paris’in düşmesiyle birlikte Fransa, İkinci Dünya Savaşı’nın ilk büyük mağlubu olarak tarih sahnesindeki yerini almıştır.

Ancak bu mağlubiyet, yalnızca cephede yaşanan bir çöküşten ibaret değildir. Zira Fransa, 1930’lu yıllar boyunca süregelen siyasal istikrarsızlık, artan toplumsal kutuplaşma ve giderek zayıflayan yönetimsel kapasitesi hasebiyle zaten, savaşın eşiğine kırılgan bir yapıyla gelmiştir. Ülkenin iç siyasetindeki karmaşa, radikal sağ ve sol gruplar arasında yaşanan gerilimler ve halkın cumhuriyetçi değerlere olan inancındaki zayıflama, işgal karşısında gösterilmesi gereken ortak iradeyi büyük ölçüde sekteye uğratmıştır.

Almanya karşısında alınan ağır yenilginin ardından kurulan Vichy rejimi ise, yalnızca bir teslimiyet hükümetini değil; aynı zamanda Üçüncü Cumhuriyet’in ideolojik temellerine yönelik bir reddiyeyi de temsil etmektedir. Philippe Petain liderliğindeki yönetim, "Travail, Famille, Patrie" (Çalışma, Aile, Vatan) sloganı etrafında milliyetçi - muhafazakar bir düzeni savunarak, bireysel özgürlüklere dayanan cumhuriyet anlayışının yerine otoriter bir yönetsel yapıyı ikame etmeye çalışmıştır. Öte yandan Vichy idaresinin Almanlarla iş birliğine dayalı siyasal çizgisi, Fransa’nın yalnızca işgal edilmiş bir ülke değil, aynı zamanda kendi içinde bölünmüş bir toplum haline gelmesine de sebebiyet vermiştir. Bu dönemde ortaya çıkan Fransız Direnişi ise, hem işgal kuvvetlerine hem de iş birlikçi yönetime karşı bir karşı isyan olarak gelişmiş ve ilerleyen yıllarda özgürlük düşüncesinin yeniden inşasında merkezi bir rol oynamıştır.

• Blitzkrieg Doktrini ve Arden Seçimi

Almanya’nın 1940 Bahar Harekatı (Fall Gelb) çerçevesinde geliştirdiği stratejik planın temelinde Blitzkrieg (Yıldırım Savaşı) kavramı yer almaktadır. Bu doktrin, 1. Dünya Harbi'nde yaşanan siper savaşının hareketsizliğine karşı geliştirilen, hız ve eşgüdüm esasına dayalı bir harekat tarzını ifade etmektedir. Zırhlı birlikler (Panzer tümenleri), hava kuvvetleri (Luftwaffe) ve motorize piyade unsurları arasında kurulan yüksek tempolu koordinasyon, düşman hatlarının derinliklerine nüfuz etmeyi ve merkezi komuta sistemlerini felce uğratmayı amaçlamaktadır.

Arden Ormanları’nın tercih edilmesinin ardında ise iki temel sebep yatmaktadır: Birincisi, Müttefik kuvvetlerin bu bölgeyi doğal bir engel olarak değerlendirmeleri ve ciddi savunma tertibatı oluşturmamış olmaları; ikincisi ise Alman genelkurmayı içinde General Erich von Manstein gibi isimlerin, "sürpriz" etkisinin stratejik üstünlük sağlayacağına dair ısrarlı görüşleridir. Nitekim Fransa’nın savunma planı (Plan Dyle), Alman taarruzunun Belçika üzerinden geleceğini öngörmektedir ve asıl kuvvet kaydırmaları da bu eksende gerçekleştirilmiştir.

• Taarruzun Seyri ve Taktik Üstünlük

10 Mayıs 1940 sabahı başlayan Alman taarruzu, Panzer tümenlerinin Meuse Nehri’ni geçerek Sedan civarından derinlemesine ilerlemesiyle kritik bir dönüm noktasına ulaşmıştır. Fransız savunma hatları, modern tanklara karşı yeterli hazırlığa sahip olmayan birlikler ve zayıf hava desteği hasebiyle kısa sürede çözülmüştür. Alman birlikleri, yalnızca düşmanı geriletmekle kalmamış, aynı zamanda Fransızlara geri çekilmelerini planlı hale getirecek zamanı da bırakmamıştır.

Bu noktada dikkat çeken bir diğer unsur, Alman ordusunun hızla hareket etmesine olanak tanıyan komuta esnekliği olmuştur. Auftragstaktik olarak bilinen görev odaklı komuta anlayışı sayesinde, birlik komutanları merkezi emirleri beklemeksizin inisiyatif alabilmiş ve taarruzun temposunu kesintiye uğratmamıştır.

• Stratejik Sonuçlar

Arden üzerinden gerçekleştirilen bu taarruz, yalnızca Fransız hatlarının değil, aynı zamanda Fransa’nın psikolojik mukavemetinin de çökmesine sebebiyet vermiştir. Müttefik birliklerinin kuzeye, Belçika yönüne kaydırılmış olması, Alman ordusuna iç bölgelerde hızlı bir yayılma alanı açmıştır. Sonuç olarak 20 Mayıs’ta Somme Nehri’ne ulaşan Alman birlikleri, Manş Denizi’ne kadar ilerleyerek Müttefik kuvvetleri kuşatma altına almış ve bu durum Dunkerque Tahliyesi gibi tarihi bir sonuç doğurmuştur.

Alman birliklerinin Arden Taarruzu ile Fransa’nın savunma hatlarını yarmasının ardından, yalnızca cephede değil, Paris’teki siyasi karar mekanizmasında da derin bir şaşkınlık ve çözülme yaşanmıştır. Fransa’nın savaş hazırlıklarının büyük ölçüde savunmaya dayalı olması, stratejik sürprize karşı bir kontra plan üretme kapasitesini felce uğratmıştır. Bilhassa Fransız ordusunun başkomutanı General Maurice Gamelin, ortaya çıkan felaket tablosu karşısında hem zihinsel hem de kurumsal anlamda yetersiz kalmıştır.

• Yüksek Komuta Krizi ve Emir-Komuta Boşluğu

Gamelin’in Almanların Sedan üzerinden Meuse Nehri’ni geçerek hızla iç bölgelere ilerlemesi karşısında verdiği tepkiler, hem yavaş hem de koordinasyondan uzaktır. Keza savaşın ilk haftalarında sahadaki birlikler ile merkez arasında iletişim kopuklukları yaşanmış, emirler geç ulaşmış ve çoğu zaman askeri gerçeklikle uyumsuz direktifler verilmiştir. General Weygand’ın Gamelin’in yerine atanması (19 Mayıs 1940) ise, mevcut kaosu düzeltmekten ziyade onun üzerine yeni bir kargaşa katmanı eklemiştir. Mezkur komuta değişikliği, aslında Fransa’nın sahada değil, sevk ve idare noktasında yenilmekte olduğunu gösteren bir başka gelişmedir.

Almanlar 20 Mayıs’ta Manş Denizi’ne ulaştığında, Fransa fiilen ikiye bölünmüş durumdadır: Kuzeyde kuşatılmış Müttefik birlikleri ve düşman ilerlemesine açık bir iç bölge; güneyde ise merkezi otoritesini yitirmekte olan bir hükümet. Bu gelişmeler ışığında, Fransız siyasal elitleri arasında "mukavemet" ve "teslimiyet" ekseninde keskin bir ayrım oluşmuştur. Başbakan Paul Reynaud, İngiltere ile daha sıkı bir iş birliği ve direniş fikrini savunurken, kabinedeki önemli isimlerden biri olan Mareşal Philippe Petain, savaşı sonlandırmak adına Almanya ile bir ateşkes yapılması gerektiğini savunmuştur. Nihayetinde Petain’in görüşü, bilhassa sivil halkın arasında yaygınlaşan savaş yorgunluğu, mülteci krizinin büyüklüğü ve ordunun çözülmesi nedeniyle kısa sürede destek bulacaktır.

• Paris’in Düşüşü ve Sembolizmi

14 Haziran 1940 sabahı, Alman birlikleri Paris’e neredeyse hiçbir direnişle karşılaşmadan girmiştir. Şehir, Fransız hükümeti tarafından daha önce "açık şehir" ilan edilmiş ve bu sayede tarihi dokunun tahrip olmaması hedeflenmiştir. Ancak bu sembolik karar, Fransa’nın başkentini savunma iradesine sahip olmadığı şeklinde de yorumlanacaktır. Paris’in işgali, Fransa’da, yalnızca bir başkentin düşmesi değil; aynı zamanda ulusal bir mitolojinin ve özgüvenin de yıkımı olarak algılanmıştır. Üçüncü Cumhuriyet fiilen sona ermiş; yerini Philippe Petain liderliğinde kurulan ve Nazi işgaliyle eşzamanlı biçimde gelişen Vichy rejimi almıştır. Bu rejim, yalnızca savaş koşullarında alınmış bir idari önlem değil, aynı zamanda cumhuriyetçi ve laik değerlerin yerine otoriter, gelenekçi ve kolonyal geçmişe yaslanan bir yönetim anlayışının da tesis edilmesi anlamına gelmektedir.

Savaşın ardından direniş hareketinin öne çıkarılması ve Charles de Gaulle figürü etrafında yeni bir ulusal anlatı inşa edilmesi, Vichy döneminin toplum üzerinde yarattığı travmayı perdeleme çabasından ibarettir. Oysa 1940-1944 arası süreç, Fransız toplumunun geniş kesimlerinin işgale karşı pasif kaldığı, hatta zaman zaman aktif biçimde iş birliği yaptığı bir dönemdir. Bu çelişkiler, 2. Dünya Savaşı sonrasında Fransa’da hem akademik tarih yazımı hem de kolektif hafıza bakımından uzun yıllar sürecek olan bir " iç hesaplaşmaya" neden olmuştur. Vichy’nin mirası, Fransa’da yalnızca bir yenilginin değil, aynı zamanda bir kimlik bunalımının da başlangıcıdır.

Konuya dair daha fazla bilgi edinmek isteyenlere Norman Stone'dan İkinci Dünya Savaşı, Basil Liddell Hart'tan İkinci Dünya Savaşı Tarihi ve John Keegan'dan İkinci Dünya Savaşı adlı eserleri tavsiye ediyorum.